Alkohol to dla wielu osób nieodłączny element imprezy, wyjścia ze znajomymi czy też odpoczynku w zaciszu domowym. Najczęściej traktuje się go jako zwykły napój spożywczy o właściwościach rozweselających, pobudzających czy też poprawiających tymczasowo nastrój. Mało kto zastanawia się natomiast, co odpowiada za jego specyficzne działanie lub też jak traktuje go nasz organizm. Aby nieco przybliżyć ten temat, przedstawiamy, czym tak właściwie jest alkohol, jak powstaje oraz jak wpływa na ciało.
Czym tak właściwie jest alkohol?
Pojęcie „alkohol” można rozumieć na dwa sposoby. W ujęciu chemicznym odnosi się ono do całej grupy związków organicznych – pochodnych węglowodoru, w których co najmniej jeden atom wodoru został zastąpiony grupą hydroksylową (-OH), przyłączoną do cząsteczki węgla. Każdy ze związków posiada różne właściwości wynikające z ich specyficznej struktury chemicznej, a więc i ma różne zastosowanie. Wśród nich najbardziej znany jest etanol – składnik napojów wyskokowych i substancja, którą w języku potocznym określa się mianem alkoholu. Do omawianej grupy związków chemicznych zalicza się również metanol – alkohol o najprostszej budowie chemicznej, powszechnie wykorzystywany w przemyśle. Ze względu na swoje silnie toksyczne działanie nie nadaje się do spożycia, a jego wypicie w dużych ilościach niemalże zawsze prowadzi do śmierci. Wśród alkoholów w ujęciu chemicznym wyróżnić można także glikole, alkohol benzylowy, izopropanol czy alkohole cykliczne.
Właściwości etanolu i jego zastosowanie
Alkohol etylowy (etanol) to związek organiczny o wzorze chemicznym C2H5OH. Jest bezbarwną, łatwopalną substancją o specyficznym, ostrym zapachu i intensywnym smaku, która łatwo rozpuszcza się w wodzie. Mimo, iż kojarzy się przede wszystkim z trunkami procentowymi, zastosowanie znajduje również w przemyśle, przy czym jego przeznaczenie, zależy od jego rodzaju. Etanol spożywczy to ten, który stanowi niezbędny składnik napojów alkoholowych – to właśnie on odpowiada za charakterystyczny dla upojenia alkoholowego stan. Bioetanol niekiedy stosuje się jako zamiennik benzyny, natomiast przemysłowy alkohol etylowy wykorzystywany jest do produkcji klejów czy farb i nie nadaje się do picia. Dodatkowo, ze względu na niską temperaturę topnienia (ok. -114,5⁰), chętnie używa się go do produkcji środków przeciw zamarzaniu. Roztwór etanolu zastosowanie znajduje także w przemyśle farmaceutycznym – nierzadko stanowi jeden ze składników produktów leczniczych czy środków dezynfekujących.
Fermentacja alkoholowa, czyli proces powstawania spożywczego alkoholu etylowego
Omawiając właściwości etanolu, warto również wspomnieć o tym, jak powstaje. Sposób jego otrzymywania zależy przede wszystkim od jego przeznaczenia. Przemysłowy alkohol etylowy produkuje się w sposób syntetyczny i pozyskuje się go z wody, tlenku węgla i wodoru. Do powstania spożywczego etanolu niezbędna jest natomiast fermentacja alkoholowa. To naturalny proces biologiczny, podczas którego cukry (przede wszystkim glukoza lub fruktoza) przekształcane są przez drożdże (głównie z gatunku Saccharomyces cerevisiae) do alkoholu i dwutlenku węgla. Wspomniane cukry zwykle pochodzą z ziemniaków, żyta, owsa, pszenicy, buraków, winogron, trzciny cukrowej, a także buraków – zbóż i owoców najczęściej stosowanych do produkcji spożywczego alkoholu etylowego. Warto również dodać, ze proces ten nie tylko prowadzi do powstania etanolu, ale także wpływa na smak i aromat procentowych trunków. Różne walory smakowe i aromatyczne uzyskać można poprzez kontrolę warunków, w jakich zachodzi fermentacja alkoholowa.
Jak etanol działa na organizm?
Mimo, iż wiele osób nie postrzega alkoholu jako narkotyk, warto pamiętać, że jest to substancja psychoaktywna o narkotycznym działaniu. Bardzo szybko przedostaje się z przewodu pokarmowego do krwiobiegu – już w przeciągu 5-10 minut można go wykryć we krwi, a w ciągu 15 minut 50% spożytej dawki ulega wchłonięciu. Ze względu na to, że nasz organizm traktuje etanol jak truciznę, dąży do jego jak najszybszej eliminacji. Za jego metabolizowanie odpowiada przede wszystkim wątroba i wydzielane przez nią enzymy, dlatego też organ ten jest szczególnie narażony na uszkodzenie wskutek nadużywania trunków procentowych.
Działanie alkoholu etylowego jest zbliżone do działania depresantów – w małych dawkach (30-35ml etanolu) wywołuje subiektywną poprawę nastroju, obniżenie krytycyzmu, lekkie zaburzenia widzenia i zwiększenie pewności siebie. W stężeniu między 0,5 a 0,7 promila osłabieniu ulega refleks, samokontrola oraz umiejętność prawidłowej oceny sytuacji, pojawia się także nadmierna pobudliwość i gadatliwość. W przypadku, gdy we krwi znajdzie się do 2 promili alkoholu, używka powoduje już utratę koordynacji psychoruchowej, problemy z utrzymaniem równowagi i kontroli nad emocjami, a także spadek sprawności intelektualnej. Niekiedy dochodzi także do bardzo silnego zamroczenia – całkowitej utraty świadomości i zaników pamięci. Jeśli stężenie wyniesie do 3 promili, pojawiają się zaburzenia mowy, wzmożona senność, a zdolność do kontrolowania własnych zachowań jest znacznie obniżona. Przy przekroczeniu tej granicy dochodzi do spadku ciśnienia krwi, obniżenia temperatury ciała, a nawet zaniku odruchów fizjologicznych i śpiączki. Stężenie alkoholu powyżej 4 promili to natomiast stan bezpośredniego zagrożenia życia, w trakcie którego wystąpić może zapaść alkoholowa, zaburzenia czynności ośrodka oddechowego i naczyniowo-ruchowego oraz głęboka śpiączka. Nieotrzymanie szybkiej pomocy medycznej w takim przypadku może prowadzić nawet do śmierci.
Warto także dodać, że alkohol to substancja uzależniająca, która spożywana regularnie, nawet w niewielkich ilościach, prowadzi do rozwoju nałogu. Początkowo uzależnienie ma charakter psychiczny, jednak z czasem staje się także uzależnieniem fizycznym – wówczas nagłe odstawienie trunków procentowych wywołuje objawy zespołu abstynencyjnego i może zagrażać życiu. Z tego powodu bardzo istotne jest niepodejmowanie samodzielnych prób pokonania nałogu i udanie się na detoks oraz odwyk alkoholowy.