Dom rodzinny to podstawowa jednostka społeczna, która pełni rolę pierwszego nauczyciela dla każdego dziecka. Największy wpływ na rozwój młodego człowieka mają jego rodzice lub prawni opiekunowie. Ze względu na to, że dziecko wychowujące się w rodzinie alkoholowej przez wiele lat nie jest świadome, jak powinny wyglądać poprawne relacje rodzic-dziecko, przyjmuje, że schemat, w którym samo żyje, jest jedynym i właściwym. Po latach wielokrotnie okazuje się, że dom rodzinny nosił znamiona patologicznego, a rola dziecka uległa parentyfikacji, co determinuje wartości dorosłego człowieka.
Czym jest parentyfikacja?
Parentyfikacja to odwrócenie roli rodzica i dziecka. Zwykle dochodzi do niej w domu, w którym choć jeden z rodziców boryka się z chorobą psychiczną lub uzależnieniem. Rodzic, zamiast przejąć rolę osoby dorosłej, podejmującej decyzje, dbającej o dom i zapewniającej dziecku wsparcie i pomoc w rozwoju, przerzuca swoje obowiązki na potomka, a sam zatraca się w nałogu. Dziecko nie ma zatem szansy na to, by cieszyć się beztroskim dzieciństwem tak jak jego rówieśnicy. Zamiast tego staje się małym dorosłym, walczącym o przetrwanie rodziny. Gdy poziom odpowiedzialności i obowiązków, które rodzic przerzucił na dziecko, znacznie przerasta jego siły i możliwości, mówi się wówczas o zjawisku, jakim jest parentyfikacja destrukcyjna.
Zazwyczaj rolę tę przejmują jedynacy lub najstarsze dzieci (jeśli najstarszym dzieckiem jest chłopiec, bywa, że role rodzica przejmuje najstarsza córka).
Jak działają mechanizmy parentyfikacji
Parentyfikowanie można podzielić na instrumentalne oraz emocjonalne. Parentyfikacja instrumentalna polega na tym, że dziecko przejmuje fizyczne obowiązki prowadzenia domu np. robienie zakupów, gotowanie obiadu, sprzątanie, czy w skrajnych wypadach dbanie o budżet rodzinny. Natomiast parentyfikacja emocjonalna to przypisanie dziecku roli powiernika, pocieszyciela i rozjemcy. Dziecko przejmuje brzemię emocjonalnego wsparcia rodzica. Ta odmiana parentyfikacji jest powszechna, ponieważ stan upojenia alkoholowego charakteryzuje się większym wylewem uczuć oraz silnym skupieniu się na własnej krzywdzie. Dziecko zostaje wówczas zmuszone do tego, by wysłuchiwać pijanego rodzica, a jednocześnie próbuje w pewien sposób go uspokoić, aby ten nie zakończył wieczoru przemocą. Przypomina to balansowanie na krawędzi dyplomacji, na które dziecko nie powinno być nigdy narażone.
Typ sparentyfikowany w syndromie DDA
Dziecko, które uległo parentyfikacji, bardzo łatwo odnaleźć można w osobowościach, które wyróżnia syndrom DDA. Ku przypomnieniu, DDA opisuje 4 główne role dzieci w rodzinie alkoholowej. Wyróżnia się kozła ofiarnego (czyli dziecko, które rodzic najczęściej na co dzień obwinia), błazna/maskotkę (dziecko, które w ramach mechanizmu obronnego przejęło rolę beztroskiego śmieszka, w ten sposób chroniąc się przed gniewem rodzica), dziecko niewidzialne (czyli takie, które jest wycofane, poważne, najczęściej spędza czas sam ze sobą). Ostatnim typem jest bohater rodzinny, czyli dziecko, które dba o rodzinę i jej godność, zajmuje się nie tylko młodszym rodzeństwem, ale i rodzicami. To właśnie ten typ dziecka DDA wykazuje się cechami parentyfikacji.
Konsekwencje parentyfikacji w dorosłym życiu
Wpływ alkoholizmu na rodzinę determinuje nie tylko czasy dzieciństwa dziecka sparentyfikowanego, ale i jego dorosłe wybory, a nawet rolę, jaką przyjmie w relacji romantycznej, lub gdy sam zostanie rodzicem. Alkoholizm to choroba, której skutki odnaleźć można nawet w kilku następnych pokoleniach.
Dziecko, które przejęło rolę rodzica, może mieć problemy z postrzeganiem siebie jako indywidualnej jednostki. Gdy rówieśnicy przechodzili okres buntu, dołączali do subkultur i decydowali o tym, kim chcą się stać, dziecko sparentyfikowane radziło sobie z trudnościami, które powinny spoczywać na barkach osoby dorosłej. Zdarza się, że mimo upływu lat, taki człowiek nie jest w stanie odciąć się od przyjętej roli, przez co nie zakłada własnej rodziny. Niektórzy sięgają po używki, aby odreagować presję z dzieciństwa. Niestety bywa to ich wstęp do własnego uzależnienia.
Dziecko sparentyfikowane w relacji romantycznej
Postawa partnera, który w dzieciństwie zmuszony był przejąć rolę rodzica, może być skrajnie różna. Niektórzy przenoszą schemat parentyfikacji na relację romantyczną, przejmując rolę opiekuna osoby ukochanej, a nie równorzędnego partnera. Inni natomiast, wręcz przeciwnie. Mając wspomnienie trudów, które spadły na nich w dzieciństwie, w dorosłym życiu wykazują się wręcz nadmierną asertywnością, aby pod żadnym pozorem nie doprowadzić do tego, by inny dorosły był jakkolwiek od nich uzależniony.
Przebyta parentyfikacja, w dorosłym życiu wymaga wsparcia psychologa. Przepracowanie patologicznych schematów, które wyniesiono z dzieciństwa, pozwala lepiej poznać swoje motywacje i system wartości, który determinuje codzienne decyzje. Trudy dzieciństwa osoby wychowującej się w rodzinie alkoholowej, w dużej mierze przyczyniają się do stanów lękowych, które również należy skonsultować ze specjalistą.