Ze względu na to, że alkohol jest dominującą używką w polskim społeczeństwie, konsekwencje jego spożywania są doskonale znane. Alkoholizm jest chorobą, która wymaga kompleksowego leczenia, którego skuteczność jest silnie uzależniona od motywacji chorego i prawdziwej chęci przeprowadzenia fundamentalnych zmian w życiu. Wielokrotnie jednak najbliżsi nie są w stanie uzmysłowić choremu, że przekroczył już granicę uzależnienia i musi zgłosić się po pomoc. Rozmowa z osobą otępioną spożywanym alkoholem jest wyzwaniem ze względu na obniżoną sprawność funkcji poznawczych.
Czym są funkcje poznawcze?
Wśród objawów i skutków postępującej choroby alkoholowej często wymienia się problemy z koncentracją, pamięcią, utratę umiejętności przyswajania nowej wiedzy, podejmowania decyzji, czy racjonalnej oceny sytuacji. Wymienione objawy to nic innego jak zaburzenia funkcji poznawczych, które zwykle występują w podeszłym wieku, ale w przypadku nadużywania alkoholu, czy innej substancji, mogą wystąpić również u młodych osób. W przypadku alkoholizmu, upośledzenie funkcji poznawczych można określić mianem otępienia alkoholowego.
Jak alkohol wpływa na funkcje poznawcze?
Mózg i rdzeń kręgowy składają się z tzw. istoty szarej, zwanej również korą mózgową. To właśnie ona pozwala nam odbierać bodźce zewnętrzne, procesować je, łączyć fakty, kieruje mową i myśleniem. Rozwinięcie istoty szarej determinuje inteligencję człowieka, ogólną zdolność umysłu oraz zarządza pamięcią. Ubytki w istocie szarej powodują silne zaburzenia poznawcze. Problemy z pamięcią, które kojarzą się ze starzeniem to naturalny proces obumierania istoty szarej, który jednak można spowolnić, ćwicząc swój umysł. Seniorom zaleca się rozwiązywanie krzyżówek, sudoku, czy próbowanie nowych rzeczy, aby utrzymać stymulację kory mózgowej. Zanikanie istoty szarej może jednak rozpocząć się już w młodym wieku w wyniku nadużywania narkotyków, czy alkoholu. Etanol skutecznie zabija wytworzoną korę mózgową, przez co dochodzi tzw. wtórnego analfabetyzmu. Na szczęście tego typu dysfunkcje poznawcze są odwracalne. Mózg ma zdolność do regeneracji, aby to jednak było możliwe, konieczna jest walka z uzależnieniem i trening funkcji poznawczych.
Zaburzone funkcje poznawcze u osób uzależnionych od alkoholu
Osoby uzależnione od alkoholu bardzo często borykają się z problemami z koncentracją i zanikami pamięci. Tracą umiejętność planowania, liczenia, analizy sytuacji. Najbliżsi ubolewają nad tym, że nie mogą dotrzeć do chorego mimo racjonalnych argumentów. Jest to spowodowane tym, że wraz z zanikiem kory mózgowej, osoba uzależniona traci umiejętność rozumienia przekazywanych treści oraz ciągów przyczynowo-skutkowych. Silnie negatywny jest również wpływ alkoholu na podejmowanie decyzji. Należy podkreślić, że w wyniku nadmiernego spożywania alkoholu, organizm wyzbywa się również minerałów i witamin, których kora mózgowa potrzebuje do prawidłowej pracy.
Efekt „urwanego filmu”
Zaniki pamięci krótkotrwałej mogą również wystąpić przy okazji jednorazowego nadużycia alkoholu. Efekt tzw. urwanego filmu jest znany również młodym ludziom, którzy jeszcze nie należą do grona osób uzależnionych. Co odpowiada za luki w pamięci krótkotrwałej? Alkohol utrudnia pracę neuronów hipokampu. Hipokamp to część mózgu, która odpowiada właśnie za pamięć, a jednych z jej zadań jest przenoszenie wspomnień z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej. Jeśli prawidłowa praca hipokampu jest zaburzona, to hipokamp nie jest w stanie utrwalić wspomnień z poprzedniego wieczora i przenieść ich do pamięci długotrwałej. Choć doświadczenie tzw. urwanego filmu jest dość powszechne, to nie należy go ignorować. Wypicie tak dużej ilości alkoholu, że wpływa ona na pracę hipokampu to poważny sygnał ostrzegawczy dla każdej osoby, która sięga po alkohol. Poważne uzależnienie, które niszczy całe rodziny, wielokrotnie miewa pozornie niegroźne początki, które zostały zignorowane.
Jak leczenie alkoholizmu wpływa na poprawę funkcji poznawczych?
Choć alkohol wyrządza wiele szkód w organizmie chorego, to nigdy nie jest za późno, by zawalczyć o trzeźwe życie i odbudować pierwotną sprawność utraconych funkcji poznawczych. Negatywny wpływ alkoholu na organizm nie jest nieodwracalny. Pierwszym krokiem do zdrowia jest oczywiście leczenie odwykowe, które składa się nie tylko z detoksu, ale i z terapii, od której zależy pomyślność leczenia w perspektywie długoterminowej. Odstawienie alkoholu oznacza zatrzymanie procesu zanikania kory mózgowej. Ubytki w szarej istocie można uzupełnić poprzez trening funkcji poznawczych, który wykonywać można na co dzień w domowym zaciszu. Rozwiązywanie krzyżówek, czy sudoku, nauka gry na nowym instrumencie, rozwijanie nowego hobby to świetny sposób na to, by pobudzić rozrost gęstości szarej istoty. Kluczem w leczeniu alkoholizmu jest wprowadzenie rutyny, która tworzy poczucie bezpieczeństwa i pomaga unikać impulsywnych działań, mogących skończyć się sięgnięciem po kieliszek. Rutyna to również szansa na zdrowy, jakościowy sen, który również jest potrzebny, by efektywnie trenować funkcje poznawcze.