Widmo intensywnego, nieustępującego bólu jest czymś, z czym muszą zmagać się osoby cierpiące na hiperalgezję. Terminem tym określa się nadwrażliwość na ból lub jego nasilenie, które, paradoksalnie, pojawiają się w wyniku stosowania leków przeciwbólowych. Jej pojawienie się może być związane również z uzależnieniem się od stosowania leków. Przedstawiamy, na czym polega hiperalgezja i w jaki sposób wiąże się z potencjalnym nałogiem.
Hiperalgezja po opioidach – skutki długotrwałego leczenia
W medycynie stosowane jest pojęcie drabiny analgetycznej, która została uznana przez Światową Organizację Zdrowia. Zakłada ona opisanie intensywności bólu na określonej skali i dobranie do niego właściwych środków przeciwbólowych. Na końcu skali umieszczone są najbardziej doskwierające choremu dolegliwości bólowe. Stosuje się na nie odpowiednio silne środki – w tym opioidy, takie jak morfina, fentanyl, czy metadon. Wykorzystywane są one powszechnie dla uśmierzenia bólu u pacjentów z chorobami nowotworowymi. Ich działanie jest bowiem zbyt silne w przypadku występowania bólu nieonkologicznego i powoduje ryzyko nadużywania, a także przedawkowania. Środki te mogą również silnie reagować z innymi lekami przyjmowanymi przez pacjenta. Zastosowanie substancji z tej grupy często ma na celu zwiększenie komfortu życia osób w końcowym stadium rozwoju choroby nowotworowej. Dobierane są różne kombinacje leków, a niekiedy włączane również niefarmakologiczne metody leczenia bólu.
Terminem związanym z leczeniem środkami opioidowymi jest jednak również hiperalgezja po opioidach. U osób, u których ona wystąpi, stosowanie opioidów ma skutek przeciwny do zamierzonego, ponieważ dolegliwości bólowe narastają. Nie należy mylić hiperalgezji ze zwiększeniem tolerancji na daną substancję. W przypadku podwyższonej tolerancji zwiększenie ilości leku jest bowiem w stanie uśmierzyć ból, natomiast w hiperalgezji będzie to go jedynie zwiększać.
Hiperalgezja opioidowa – gdy leki przeciwbólowe nasilają ból
Hiperalgezja opioidowa może dotyczyć zarówno samego chorego obszaru w organizmie człowieka, jak też może powodować nadwrażliwość na ból w tkankach, które go otaczają. Przyczyny powstawania tego zjawiska są wciąż badane. Obecne hipotezy wśród mechanizmów zwiększających prawdopodobieństwo jego wystąpienia wymieniają m.in. zaburzenia komunikacji dróg nerwowych, czy zmiany genetyczne. Hiperalgezja opioidowa to jednak przede wszystkim zmniejszenie wrażliwości receptora opioidowego na skutek długotrwałego stosowania opioidów.
Zdiagnozowanie problemu jest trudne, ponieważ nie istnieją żadne przydatne testy czy badania laboratoryjne. Dodatkowo hiperalgezję często myli się ze zwiększeniem odporności na dany środek, wskutek czego pacjent może zmagać się z jeszcze większym bólem wynikającym ze zwiększenia dawki leku. Gdy uda się ją zdiagnozować, często stosowanym rozwiązaniem jest zmiana stosowanego opioidu. Morfinę, czy fentanyl zmienia się na tramadol, czy metadon. Innym sposobem, który może jednak okazać się dość problematyczny, jest całkowita rezygnacja z opioidów. Jest to jednak niekiedy niemożliwe dla pacjentów z chorobami nowotworowymi ze względu na brak dostępnych alternatywnych środków. Inaczej sprawa wygląda, gdy hiperalgezję spowodowało uzależnienie od opioidów. Samodzielne odstawienie może okazać się nie tylko trudne, ale też niebezpieczne, ponieważ uzależnieni zmagają się z silnymi objawami zespołu abstynencyjnego. Problem jest jednak poważny, ponieważ najczęściej nadużywane leki na receptę to również właśnie opioidy.
Uzależnienie od leków – jak rozpoznać problem?
Uzależnienie od opioidów jest tak częste, ponieważ mogą one wywoływać takie objawy, jak uczucie błogości, ukojenia, a nawet euforii również wśród osób zdrowych. Niektóre rodzaje tych środków klasyfikowane są stricte do grupy leków narkotycznych. Mechanizm powstawania uzależnienia jest zatem w ich przypadku podobny, jak przy uzależnieniu od narkotyków, czy alkoholu.
Charakterystycznym objawem, z jakim wiąże się uzależnienie od leków, jest stopniowe zwiększanie się odporności organizmu na daną substancję i konieczność zwiększania dawek dla osiągnięcia tych samych efektów. Uzależniony odczuwa coraz większą potrzebę przyjmowania środków mimo braku odczuwania bólu. Rozwijający się nałóg wiąże się z przeznaczaniem coraz większych środków finansowych na daną substancję, poświęcaniem jej coraz większej uwagi oraz braku możliwości codziennego funkcjonowania bez niej.
Leki przeciwbólowe i uzależnienie od nich to też potencjalnie niebezpieczne skutki samodzielnych prób ich odstawiania. Zespół abstynencyjny, który może pojawić się już po kilku godzinach, może objawiać się rozszerzeniem źrenic, świądem, objawami grypopodobnymi, nudnościami, wymiotami, biegunką, czy podwyższeniem ciśnienia krwi. Nagłe odstawienie może być niebezpieczne dla organizmu. W przypadku długotrwałego przyjmowania opioidów powinno odstawiać się je stopniowo, w kontrolowany sposób. Najbezpieczniejszym rozwiązaniem dla osób silnie uzależnionych jest zamknięty ośrodek terapii uzależnień, gdzie nad całym procesem będą czuwać wykwalifikowani specjaliści.