W narkomanię wpisane są pewne mechanizmy, które utrudniają wyjście z nałogu i często bardzo negatywnie odbijają się na najbliższych osoby dotkniętej tą chorobą. Należy do nich manipulacja faktami oraz kłamstwa, czy to na temat swojego nałogu, czy też dotyczące tego, na co człowiek uzależniony przeznacza czas i pieniądze. Pełne sprzeczności odpowiedzi, wymyślanie wymówek czy emocjonalny szantaż – wszystkie te techniki stosowane przez chorego potrafią mieć wyjątkowo destrukcyjny wpływ na psychikę pozostałych członków rodziny i przyjaciół, pozostawiając ich w stanie ciągłej niepewności i bezradności. Czy jednak stosowanie przez nich manipulacji rzeczywiście jest celowe? Jak uzależnieni od narkotyków manipulują faktami?
Czym jest manipulacja?
Pojęcie manipulacji odnosi się do zachowania bądź też starannie przygotowanej strategii postępowania względem drugiego człowieka, które ma na celu wywarcie na niego wpływu, nakłonienie do zmiany postawy czy przekonań oraz ukierunkowanie jej na określony tok myślenia/działania. Większości osób kojarzy się z w pełni świadomym działaniem, podejmowanym dla własnych zysków – czy to przez polityków, media, czy też różnych reklamodawców. W rzeczywistości jednak wcale nie musi takim być. Doskonałym przykładem tego są właśnie osoby uzależnione od narkotyków. Mimo, iż techniki manipulacyjne i kłamstwa stosują bardzo często, nie wynika to z ich własnej, nieprzymuszonej woli, a z samych mechanizmów uzależnienia, w tym ze zniekształceń poznawczych, jakie wywołuje nałóg.
Dlaczego osoby uzależnione od narkotyków manipulują faktami?
Powodów, dla których uzależnieni od narkotyków manipulują faktami, może być wiele, należy jednak pamiętać, że każdy z nich swoje podłoże ma we wspomnianych mechanizmach uzależnienia. Warto bowiem podkreślić, że narkomania to bardzo podstępna choroba, która ogromne zniszczenia wyrządza nie tylko w samym ciele człowieka, ale także jego psychice. Wraz z jej rozwojem chory coraz bardziej traci on kontrolę zarówno nad ilością zażywanej substancji i częstotliwością jej brania, jak i swoim własnym zachowaniem. Całe życie osoby zmagającej się z narkomanią zaczyna kręcić się wokół używki, podczas gdy inne sfery życia, w tym życie rodzinne czy zawodowe, przestają być istotne. Wskutek uzależnienia osłabieniu ulega nawet intensywność odczuwania takich uczuć, jak współczucie, miłość czy empatia, co również może być jedną z pobocznych przyczyn braku oporów wobec stosowania manipulacji i kłamstw.
Wśród najczęstszych powodów manipulacji wśród osób uzależnionych wymienić można:
- Chęć posiadania poczucia kontroli nad sytuacją – postępowaniem i myśleniem osoby uzależnionej steruje nałóg. Mimo, iż zwykle nie zdaje sobie z tego sprawy, może podświadomie czuć, że coraz bardziej traci kontrolę nad swoim życiem. Z tego też powodu poczucie kontroli może próbować „odzyskać” na inne sposoby, w tym właśnie stosowanie manipulacji wobec innych – najczęściej jej najbliższych.
- Zaspokojenie głodu narkotykowego – narastający przymus sięgania po coraz większe dawki narkotyku coraz częściej sprawia, że głód narkotykowy następuje w coraz krótszych odstępach czasowych od zażycia. Objawy zespołu odstawiennego są z kolei niezwykle nieprzyjemnym doświadczeniem, powodującym ogromny dyskomfort fizyczny i psychiczny. Przeżywający je uzależniony zrobi z tego względu wszystko, aby zdobyć środek odurzający, często uciekając się do manipulacji w celu zdobycia pieniędzy na używkę.
- Chęć ukrycia nałogu przed innymi – mimo, iż osoby uzależnione od narkotyków często portretuje się jako nieczułe i pozbawione emocji, w praktyce odczuwają one ogromne poczucie winy i wstyd. Jednym ze sposobów ich redukcji jest przekonywanie zarówno siebie, jak i bliskich, że wcale nie zmaga się z narkomanią i wypieranie istnienia problemu.
- Strach przed udaniem się na odwyk od narkotyków.
Jak rozpoznać próby manipulacji?
Próby manipulacji, ze względu na sam charakter tej techniki, często są trudne do zauważenia. Zwykle osoba, która jest manipulowana, przez bardzo długi czas nie zdaje sobie z tego sprawy. Sytuację dodatkowo pogarsza fakt, że uzależnieni najczęściej za cel manipulacji obierają sobie najbliższych – to między innymi dlatego narkomania w rodzinie jest tak trudnym doświadczeniem dla jej członków.
Wśród najczęściej stosowanych technik manipulacyjnych wymienić można:
- Zaprzeczanie – może dotyczyć zarówno zaprzeczania istnienia uzależnienia, jak i zaprzeczania bardziej oczywistym faktom, jak chociażby temu, że jest się pod wpływem narkotyku.
- Racjonalizowanie i minimalizowanie skali problemu – w ramach tego działania chory często podnosi argumenty, że korzysta z używki sporadycznie, przekonując bliskich, że wyolbrzymiają problem i bagatelizując ich uczucia i obawy.
- Przerzucanie winny na innych – osoby uzależnione, aby uciec od odpowiedzialności za swoje czyny, często przedstawiają zdarzenia w sposób, który sprawia, że to osoba manipulowana czuje się winna. Nierzadko twierdzą również, że to inni są winni jego obecnemu stanowi.
- Odwracanie uwagi od problemu – może odbywać się to zarówno poprzez zmianę tematu za każdym razem, gdy pojawia się kwestia uzależnienia, jak i podnoszenie innych problemów rodzinnych i skupianie się na nich. Nierzadko łączy się to z zachowaniami agresywnymi.
- Manipulacje emocjonalne – to najbardziej dotkliwa dla najbliższych forma manipulacji, która polega przede wszystkim na „graniu” na ich uczuciach. Może przejawiać się poprzez próby przerzucenia winy na innych, co wzbudza w bliskich wątpliwości, ale także poprzez ciągłe składanie obietnic, że pójdzie się na odwyk, mimo braku intencji udania się po pomoc.
Wszystkie te aspekty uzależnienia sprawiają, że życie z osobą uzależnioną od narkotyków może być bardzo trudne. Ciągła niepewność o to, jak zachowa się chory, poczucie bezradności i bezsilności, wzbudzane nadzieje na poprawę stanu, które szybko zostają ostudzone – to rzeczywistość, z którą musi zmagać się wiele rodzin uzależnionych i która często jest powodem rozpadu życia rodzinnego. Jedynym sposobem na zapobieżenie dalszym konsekwencjom nałogu jest udanie się na leczenie – tylko wtedy chory będzie mógł odzyskać kontrolę nad swoim życiem i ponownie stać się sobą.