Alkoholizm jest poważnym problemem społecznym nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie. Alkohol etylowy jest używką, która stanowi najczęstsze źródło uzależnienia. Niepokojącym faktem jest to, że uzależnienie to dotyczy nie tylko dorosłych kobiet i mężczyzn, ale coraz częściej pojawia się wśród nieletnich – dzieci i młodzieży. Należy zatem podkreślić, że alkoholizm medycznie kwalifikowany i diagnozowany jest jako chroniczna, przewlekła oraz potencjalnie śmiertelna choroba, która ma degradacyjny wpływ nie tylko na zdrowie chorego, ale również życie zawodowe i społeczne. Pojawia się zatem pytanie: kiedy zaczyna się alkoholizm? Choroba alkoholowa rozwija się w stosunkowo szybko, alkohol etylowy powoduje bowiem uzależnienie fizyczne i psychiczne. Oznacza to, że uzależniony w momencie ograniczenia lub odstawienia wysokoprocentowych trunków odczuwa nieprzyjemne objawy zespołu abstynencyjnego, które powodują dolegliwości psychosomatyczne, takie jak bóle mięśni, dreszcze całego ciała, nudności i wymioty, a także skutkują pojawieniem się natrętnych myśli o alkoholu. Co ważne, w początkowej fazie uzależnienia picie alkoholu nie odbiega od społecznego wzorca picia. Uzależniony spożywa trunki okazjonalnie, ale wiąże z nimi pozytywne odczucia. Alkohol bowiem jest dla niego panaceum na nieśmiałość, ułatwia nawiązywanie kontaktów i umożliwia zapomnienie o problemach. Diagnozę dodatkowo utrudnia fakt ukrywania choroby i zaprzeczanie istnieniu uzależnienia. Z tego powodu jednoznaczne określenie choroby przez najbliższe otoczenie, nierzadko możliwe jest dopiero w zaawansowanej fazie uzależnienia, kiedy alkoholik traci kontrolę nad piciem, co skutkuje długimi ciągami alkoholowymi. W świadomości społecznej funkcjonuje stereotyp, że alkoholizm dotyczy tylko osób z patologicznych środowisk bądź nieporadnych życiowo, które nie radzą sobie z problemami. Jest to mylny wzorzec myślenia, który fałszuje prawdziwy obraz uzależnienia od alkoholu. Alkoholikami bowiem są również dobrze sytuowane, wykształcone osoby, które doskonale radzą sobie w życiu zawodowym i osiągają na tym polu sukcesy. Alkoholicy wysokofunkcjonujący, zaprzeczają stereotypowemu obrazowi uzależnionego – to prawnicy, biznesmeni, dziennikarze, politycy, finansiści, pracownicy reklamy i PR. Zazwyczaj mają udane życie rodzinne, dobrą sytuację materialną, udane życie osobiste i towarzyskie oraz prestiżową pracę, która cieszy się uznaniem wśród społeczeństwa. Co ważne, wysokofunkcjonujący alkoholicy codziennie rano wstają do pracy, nie pozwalają sobie na nieobecność w biurze, nawet kiedy nadal są pod wpływem alkoholu. Zazwyczaj są to osoby, które nie wzbudzają podejrzeń, funkcjonują w społeczeństwie jako wzory godne naśladowania i nikt nie podejrzewa u nich problemu alkoholowego. Wyglądają na ludzi spełnionych i szczęśliwych. Niemniej jednak po pracy zrzucają maskę pozorów i alkoholizują się w tajemnicy przed najbliższymi. Czym zatem jest alkoholizm wysokofunkcjonujący? Jakie ma objawy i przyczyny? Jak pomóc alkoholikowi HFA?
CO TO JEST ALKOHOLIZM WYSOKOFUNKCJONUJĄCY HFA?
Alkoholizm wysokofunkcjonujący HFA (HIGH Functioning Alcoholics) to uzależnienie od alkoholu, które bardzo często przez wiele lat zostaje utajane. Alkoholizm wysokofunkcjonujacy dotyczy osób dobrze sytuowanych, z dobrą pracą i zarobkami. Uzależnienie obiega od stereotypowego obrazu choroby alkoholowej, ponieważ nie ma cech degradacji wszystkich sfer życia. Niemniej jednak w większości przypadków alkoholicy wysokofunckonujący spożywają alkohol niemal codziennie, nierzadko w dużych ilościach. Alkoholicy wysokofunkcjonujący, określani również jako alkoholicy w białym kołnierzyku, stanowią grupę pacjentów, która charakteryzuje się bardzo specyficznym obrazem uzależnienia. Wiodą oni udane życie osobiste, rodzinne i towarzyskie, są zaradni życiowo, dobrze sytuowani, mają dobrą pracę i zarobki – osiągają sukcesy zarówno na polu zawodowym, jak i osobistym. Zaprzeczają stereotypowemu obrazowi alkoholika, gdyż efektywnie i zadowalająco funkcjonują we wszystkich sferach społecznych – zawodowej, rodzinnej i towarzyskiej, stąd określenie alkoholicy wysokofunkcjonujący. Ich zachowanie nie wzbudza żadnych podejrzeń, upijają się zazwyczaj w samotności w ukryciu przed najbliższymi, ale uczestniczą również w imprezach, na których nie stronią od alkoholu, uważani są zazwyczaj za duszę towarzystwa. Niemniej jednak długotrwałe pozostawanie w uzależnieniu skutkuje ostatecznie tym, że najbliżsi dowiadują się o problemie alkoholowym. Iluzja pęka w momencie, kiedy spowodują wypadek pod wpływem alkoholu, partnerka dowiaduje się o licznych imprezach lub kochankach, bądź dochodzi do kompromitacji w miejscu pracy. Warto jednak wskazać, że nie jest to regułą. Wysokofunkcjonujący alkoholik może przez lata, a nawet całe życie pozostawać w ukryciu, nie pojawiają się bowiem u niego osiowe objawy uzależnienia. Nie traci on kontroli nad własnym życiem, nie porzuca pracy i nie zaniedbuje rodziny. Co więcej, alkoholicy wysokofunkcjonujący potrafią doskonale radzić sobie z objawami odstawienia, nie odkrywając uzależnienia.
OBJAWY HFA
Objawy alkoholizmu wysokofunkcjonującego znacznie odbiegają od osiowych objawów uzależnienia. Niemniej jednak występują sygnały ostrzegawcze, alarmowe, które świadczą o istnieniu problemu alkoholowego. Najważniejszym objawem jest zaprzeczanie i wypieranie ze świadomości chorego nałogu. Alkoholik wysokofunkcjonujący pije często i stosunkowo dużo, ale nie jest stereotypowym pijakiem z marginesu społecznego, dlatego przekonuje sam siebie i najbliższe otoczenie, że problem go nie dotyczy. Ponadto, bagatelizuje nałóg i unika rozmów dotyczących jego częstego picia. Kolejnym alarmującym sygnałem jest to, że w pracy jest pełen wigoru i energii, ma wiele pomysłów i zapału do działania, jednak po powrocie do domu jego chęci do konwersacji drastycznie maleją, chory nie radzi sobie bowiem z dużą ilością wolnego czasu. Dopiero kiedy napije się alkoholu, wraca na wysoki poziom funkcjonowania, jest wtedy doskonałym rozmówcą i wykazuje inicjatywę aktywności. Co więcej, wysokofunkcjonujący alkoholik wstydzi się swojego problemu i ukrywa go przed otoczeniem. Ma poczucie winy, ale stwarza pozory osoby zdrowej, szczęśliwej i spełnionej. Z tego powodu niechętnie wraca do domu, by nie dać powodów do podejrzeń, dlatego wieczory spędza na wymyślonych spotkaniach albo kolacjach służbowych. Do domu wraca pod wpływem alkoholu, nierzadko z objawami palimpsestu alkoholowego. Charakterystyczne są również okresy odstawienia alkoholu, które mają udowodnić otoczeniu, że problem nałogu ich nie dotyczy. Niemniej jednak nawet po długim czasie abstynencji, wracają do picia. Alkoholicy wysokofunckonujący traktują pracę jako wartość nadrzędną, która stanowi dla nich najważniejsze oparcie. Z tego powodu bardzo starają się na polu biznesowym, aby jej nie stracić. Co ważne, osoby cierpiące na HFA pracę traktują jako jedyne oparcie, dające im poczucie stabilizacji, ale też argument na to, że alkoholizm ich nie dotyczy. W pracy wysokofuncjonujący alkoholicy wykazują dużą inicjatywę, są dokładni, obowiązkowi i skrupulatni, mają porządek na biurku i dotrzymują deadline’ów. Warto również wskazać, że osoby chore na HFA dużo czasu spędzają w miejscach, w których nadużywany jest alkohol i otaczają się pijącymi osobami. Takie środowisko pozwala im racjonalizować swoje zachowanie tym, że wszyscy dookoła piją. Poza tym, że wysokofuncjonujący alkoholik zaprzecza, stwarza pozory, robi przerwy w piciu i stawia pracę na pierwszym miejscu, to unika również konsekwencji swojego alkoholizowania się. Unikanie odpowiedzialności ułatwia mu również wysoki status społeczny, gdyż ma koneksje i znajomości, dzięki czemu zazwyczaj nie ponosi kary za swoje czyny, np. jazdę po alkoholu. Osoby cierpiące na HFA szukają wymówek i zawsze znajdują powód do spożywania wysokoprocentowych napojów, ale nigdy nie jest nim nałóg alkoholowy. Picie stanowi dla nich swoistego rodzaju nagrodę, formę relaksu po stresującej pracy.
JAKIE SĄ PRZYCZYNY ALKOHOLIZMU WYSOKOFUNKCJONUJĄCEGO
Przyczyny alkoholizmu wysokofunkcjonującego trudno jednoznacznie określić, zazwyczaj powodem nadużywania napojów wysokoprocentowych jest stres i natłok obowiązków w pracy. Alkohol w takiej sytuacji umożliwia relaks i odprężenie, ale nierzadko jest również formą ucieczki przed problemami. Alkoholizm wysokofunckonujący utożsamiany jest głównie z mężczyznami, niemniej jednak problem dotyczy również wysokofunkcjonujacych alkoholiczek. Są to zazwyczaj młode kobiety, które pracują w korporacjach. Przyczyną picia wśród pań jest nie tylko stresująca praca i potrzeba odreagowania, ale również panująca moda na zakrapiane imprezy i integrację przy alkoholu. Należy wskazać, że kobiety znacznie szybciej doznają uzależnienia fizycznego i psychicznego, dlatego nałóg jest dla nich szczególnie niebezpieczny.
LECZENIE ALKOHOLIZMU WYSOKOFUNKCJONUJĄCEGO
Leczenie alkoholizmu wysokofunkcjonującego nie różni się od standardowego leczenia. Konieczny jest detoks organizmu z substancji psychoaktywnych i podjęcie psychoterapii. Należy wskazać, że najskuteczniejsze jest leczenie stacjonarne w prywatnej klinice leczenia uzależnień, które umożliwi zmianę otoczenia i oderwanie się od dotychczasowych zajęć i obowiązków. Niemniej jednak istotne jest by alkoholik HFA sam zdecydował się na odwyk i terapię, gdyż tylko wtedy będzie wykazywał wolę współpracy i chęć zmiany swoich nawyków i przyzwyczajeń. Nie jest to proste, gdyż decyzję o leczeniu skutecznie blokują mechanizmy obronne w postaci wyparcia i zaprzeczenia. Dodatkowo, High Functioning Alcoholic ma zazwyczaj duże poczucie mocy sprawczej, dlatego do końca sam będzie próbował poradzić sobie z problemem i odzyskać kontrolę nad piciem. Z tego powodu konieczna jest pomoc najbliższego otoczenia w uświadomieniu skali problemu. Należy jednak wskazać, że przełomowym momentem w podjęciu leczenia są zazwyczaj zatargi z prawem, poważny kryzys rodzinny bądź kompromitacja w miejscu pracy. Sytuacje te stanowią dla osób cierpiących na alkoholizm HFA rodzaj wstrząsu, który stanowi impuls do szukania pomocy u specjalistów – psychoterapeutów i psychologów. Pomoc kobietom jest znacznie łatwiejsza, gdyż częściej wykazują one dobrowolną chęć poddania się terapii. Wynika to z faktu, że łatwiej im się przyznać do słabości, a dodatkowo wykazują większą empatię, co pomaga im dostrzec destrukcyjny wpływ alkoholu na ich życie osobiste. Wysokofunkcjonujący alkoholicy to osoby uzależnione od alkoholu, które pomimo swej choroby są w stanie dobrze funkcjonować społecznie – na polu zawodowym i w relacjach towarzyskich. Niemniej jednak pogłębianie się w uzależnieniu powoduje stopniowe narastanie problemów. Z tego powodu konieczne jest podjęcie psychoterapii, która umożliwi wyjście z nałogu i odzyskanie kontroli. Warto jednak wskazać, że w poradniach leczenia uzależnień i ośrodkach państwowych sesje odbywają się zazwyczaj w dużych grupach, co zniechęca chorych do podjęcia leczenia. Dodatkowo widok osób z marginesu, które borykają się z problemem alkoholowym, może dodatkowo wzmacniać mechanizm zaprzeczenia (w końcu wysokofukcjonujący alkoholicy różnią się od stereotypowego obrazu uzależnionego), co hamuje postępy w terapii. Z tego powodu konieczne jest podjęcie leczenia w prywatnych ośrodkach, które oferują sesje indywidualne i rodzinne.