Dzięki rozwojowi technologii, a także wiedzy o funkcjonowaniu ludzkiego ciała w wielu dziedzinach medycyny możliwe jest zastosowanie nowych metod leczenia. Nie inaczej jest w przypadku leczenia uzależnień – zarówno behawioralnych, jak też od substancji psychoaktywnych. Coraz szerzej również w Polsce stosowana jest tzw. terapia neurofeedbacku. Przedstawiamy, na czym ona polega i w jaki sposób może pomóc osobom zmagającym się z różnego rodzaju nałogami.
Neurofeedback – co to takiego i jak działa w leczeniu?
Neurofeedback opiera się na badaniu elektroencefalografem (EEG), w czasie którego mierzona jest aktywność elektryczna mózgu. Umożliwiają to elektrody umieszczone na głowie pacjenta. W czasie badania wstępnego identyfikowane są wzorce aktywności mózgu, które odpowiadają za dane zachowania lub przypadłości, jakie dotyczą danej osoby. Aktywność mózgu jest porównywana przez specjalistę do pożądanego stanu. Można w ten sposób odkryć zarówno obszary mózgu, których działanie leży u podstaw zaburzeń, depresji, jak też właśnie uzależnień.
Kolejne sesje terapii neurofeedbacku polegają na tym, że pacjent obserwuje na ekranie animację lub ma za zadanie uczestniczyć w grze wideo, natomiast lekarz analizuje w tym czasie działanie fal mózgowych. Uczestniczący w badaniu ma za zadanie przy pomocy własnego mózgu oraz ciała spowodować określone działanie w grze. Gra może polegać np. na tym, że pacjent swoimi myślami i kontrolą organizmu (np. oddechu), ma za zadanie kierować samochodem, utrzymując właściwą prędkość i tor. O tym, czy wykonywane działania odpowiadają pożądanym, jest informowany sygnałami dźwiękowymi lub wizualnymi. Aby wykonać daną czynność na ekranie, pacjent musi skupić się i osiągnąć taki poziom koncentracji, który uaktywni działanie pożądanych fal mózgowych.
Neurofeedback terapia pozwala pacjentom uczyć się własnego organizmu, poprawiając jakość życia. Zwiększa kontrolę na własnym zachowaniem i reakcjami, może przyczynić się do walki z nerwicą, czy migrenami. Przez lata z metody tej korzystali np. sportowcy lub ludzie szczególnie dbający o swój rozwój osobisty, np. na wysokich stanowiskach. Trwają też jednak badania nad przydatnością neurofeedbacku w leczeniu różnych schorzeń, a także walce z uzależnieniami. Metoda ta zaczyna być także coraz szerzej dostępna i stosowana jest równocześnie z takimi metodami terapeutycznymi, jak arteterapia czy terapia zajęciowa.
Terapia neurofeedbacku w uzależnieniach – nowoczesne podejście
Prace nad wykorzystaniem neurofeedbacku w leczeniu uzależnień trwają od lat 80. XX wieku. Naukowcy potwierdzili, że aktywność poszczególnych rodzajów fal mózgowych wygląda inaczej, np. u osób uzależnionych od substancji chemicznych. Podobne wnioski zostały potwierdzone po badaniach u pacjentów zmagających się z uzależnieniami behawioralnymi, np. od hazardu. Wykazano, że szkodliwe zachowania uzależnieniowe ściśle wiążą się z zaburzeniem kontroli konkretnych impulsów. Kontrola ta może być przywracana nie tylko w sposób farmakologiczny, lecz również poprzez trening, co umożliwia leczenie uzależnień neurofeedbackiem.
Pod wieloma względami terapia neurofeedback uzależnienia traktuje w sposób, jaki byłby trudny do osiągnięcia z wykorzystaniem innych metod terapeutycznych. Badania potwierdziły, że może odegrać istotną rolę w walce z nawrotami nałogu. Jednym z najważniejszych zadań stojących przed pacjentem po odwyku jest bowiem walka z głodem i chęcią do ponownego sięgnięcia po substancję uzależniającą. Wiąże się to z konkretnymi reakcjami organizmu w zakresie oddechu, czy pracy serca, a w konsekwencji także samopoczucia. Większa świadomość własnego organizmu i jego reakcji, jaka jest wynikiem treningów neurofeedback pozwala na przezwyciężenie nieprzyjemnych objawów odstawiennych bez ponownego uciekania się do nałogu.
Neurofeedback uzależnienia – czy to działa?
Wielu osób, które potencjalnie byłyby zainteresowane tym rodzajem terapii, po znalezieniu odpowiedzi na pytanie „neurofeedback – co to?”, zastanawia się nad jego skutecznością. Została ona potwierdzona w czasie wielu badań naukowych, z których najważniejsze dla rozwoju tej metody zostały przeprowadzone jeszcze na początku lat 90. XX wieku. Uzyskane dane jednoznacznie wskazują, że osoby, które zdecydowały się na trening neurofeedback wykazały się większą determinacją w walce z nałogiem i pozostały w postanowieniu leczenia przez dłuższy czas od innych pacjentów. Ponadto terapia ta przyczynia się do zmniejszenia odsetka osób, które decydują się na porzucenie leczenia. W abstynencji pozostaje nawet dwukrotnie więcej pacjentów niż w przypadku osób, w których terapii nie uwzględniono neurofeedbacku. Różnica w efektach jest zatem znacząca. Warto jednak pamiętać o tym, że decyzję o podjęciu się tego rodzaju terapii powinno podejmować się wspólnie z terapeutą, który zaplanuje indywidualny program leczenia i dobierze odpowiednie środki. Nie jest to też jedyny, uniwersalny sposób na walkę z uzależnieniem, równie ważne jest zrozumienie mechanizmów samego nałogu i chęć zmiany, co wypracowuje się podczas spotkań terapeutycznych z psychologiem lub psychoterapeutą.