Lekomania to bardzo podstępne zaburzenie, które obecnie uznaje się za jedną z najpowszechniejszych chorób cywilizacyjnych. Mimo, iż może nieść za sobą tak samo poważne konsekwencje, jak alkoholizm czy narkomania, mówi się o niej znacznie rzadziej, a wiedza na jej temat jest mniej rozpowszechniona. Niestety to właśnie niska świadomość społeczna o prawdziwej naturze uzależnienia od leków w dużej mierze przyczynia się do tego, że z roku na rok choroba dotyka coraz więcej ludzi. Z tego względu tak ogromne znaczenie w zapobieganiu tej choroby ma edukacja i profilaktyka uzależnień. Wyjaśniamy, czym tak właściwie jest lekomania oraz jak budowanie świadomości na jej temat może pomóc w redukcji liczby osób, które wpadły w jej sidła.
Czym jest lekomania?
Lekomania to uzależnienie od środków farmaceutycznych, polegające na odczuwaniu silnego przymusu regularnego przyjmowania leków również wtedy, gdy nie jest to uzasadnione potrzebą medyczną. Rozwija się wskutek długotrwałego nadużywania danego preparatu i bardzo negatywnie wpływa zarówno na zdrowie psychiczne, jak i fizyczne. Najczęściej przedmiotem nałogu są leki na receptę – przeciwbólowe, uspokajające i nasenne, które zawierają w swoim składzie opioidy, barbiturany lub benzodiazepiny. Należy jednak podkreślić, że uzależnić można się także od środków sprzedawanych bez recepty (OTC), o ile zawierają one w sobie substancję wykazującą potencjał uzależniający.
Nie da się jednoznacznie stwierdzić, jakie są przyczyny lekomanii – powodów jej wystąpienia może być naprawdę wiele. Można jednak wyróżnić pewne czynniki, które zwiększają ryzyko rozwoju uzależnienia od leków. Do osób szczególnie na to narażonych zaliczają się między innymi osoby, które zmagają się z zaburzeniami psychicznymi, jak depresja i zaburzenia lękowe lub chorobami somatycznymi. Nierzadko występuje również u ludzi znajdujących się w stanie chronicznego stresu oraz u osób samotnych lub cierpiących na hipochondrię. Podatni na rozwój lekomanii są także ci, którzy wpadli w sidła alkoholizmu czy narkomanii.
Objawy lekomanii zbliżone są do tych, które towarzyszą innym typom uzależnień od substancji. Do tych najbardziej typowych zaliczyć można silną potrzebę zażywania środków farmakologicznych, niezależnie od tego, czy osoba uzależniona od leków faktycznie ich potrzebuje, czy też nie, wzrost tolerancji na zażywany preparat, prowadzący do zwiększenia dawek, a także utratę kontroli nad spożywaną jego ilością. Dodatkowo, jeżeli przedmiotem nałogu jest lek zawierający substancję uzależniającą fizycznie (opioidy, barbiturany, benzodiazepiny), nagłe jego odstawienie powoduje wystąpienie nieprzyjemnych objawów somatycznych, zwanych zespołem abstynencyjnym.
Rola edukacji i budowanie świadomości na temat uzależnienia od leków
Przyczyn rosnącego problemu lekomanii w społeczeństwie można upatrywać się w różnych czynnikach. Jednym z głównych powodów jest jednak niska świadomość na temat tego, z jakimi konsekwencjami wiąże się wpadnięcie w jej sidła, a także, od jakich środków w ogóle można się uzależnić. Wiele osób nie zdaje sobie także sprawy z tego, że potencjał uzależniający mają nie tylko niektóre leki dostępne na receptę, ale także część preparatów OTC. Właśnie dlatego tak ważnym elementem zapobiegania lekomanii jest edukacja. Wiedza na temat czynników ryzyka oraz czynników chroniących to absolutna podstawa, jeżeli chcemy uchronić się od uzależnienia. Dzięki temu można wcześniej zidentyfikować potencjalne sygnały wskazujące na podatność na wykształcenie się tej choroby i na bazie sprawdzonych, skutecznych porad zmniejszyć prawdopodobieństwo jej rozwoju. Znajomość negatywnych skutków lekomanii, jak problemy ze zdrowiem psychicznym i fizycznym, trudności w relacjach społecznych czy realizacji obowiązków domowych i pracowniczych, a nawet ryzyko przedawkowania i śmierci, może ponadto odstraszyć od nadużywania leków.
Warto również dodać, że edukacja ma ogromne znaczenie nie tylko z punktu widzenia osób narażonych na wystąpienie lekomanii, ale także z punktu widzenia rodzin osób, które już wpadły w jej sidła. Posiadanie niezbędnej wiedzy na temat tego, jak radzić sobie z nałogiem bliskiego, jak zachowywać się w stosunku do chorego oraz jak minimalizować jego szkodliwy wpływ na np. dzieci jest niezwykle istotne. Pozwala bowiem nie tylko wdrożyć odpowiednie środki zapobiegawcze, ale także uniknąć uwikłania się we współuzależnienie i zredukować ryzyko rozwoju zaburzeń psychicznych u pozostałych członków rodziny. Znacznie pomaga również w procesie przekonywania osoby uzależnionej do udania się na leczenie, a także w podejmowaniu trudnych decyzji w przypadku, gdy uzależniony nie chce pójść na odwyk (np. ubezwłasnowolnienie). Może ponadto przyczynić się do tego, że bliski chorego szybciej zauważy negatywny wpływ nałogu na siebie i całą rodzinę i łatwiej mu będzie zdecydować się na terapię rodzinną lub indywidualną.
Zapobieganie lekomanii poprzez działania profilaktyczne
Trzeba zaznaczyć, że aby działania mające na celu zapobieganie lekomanii rzeczywiście były skuteczne, nie mogą ograniczać się jedynie do edukacji. Przynieść zamierzony efekt może tylko połączenie programów edukacyjnych ze szkoleniami dla profesjonalistów, a także zmianą polityki społecznej. Przynajmniej podstawową wiedzę na temat uzależnienia od leków powinni mieć pracownicy placówek medycznych, ośrodków poprawczych, terapeuci niezajmujący się kwestiami uzależnień oraz nauczyciele. Kompleksowa profilaktyka lekomanii musi obejmować działania redukujące czynniki ryzyka i wzmacniające czynniki ochronne, skierowane zarówno do jednostek, poszczególnych grup społecznych, jak i całej populacji. Potrzebna jest ponadto modyfikacja przepisów prawnych, związanych np. ze sposobem reklamowania łatwo dostępnych leków. Warto wiedzieć, że to właśnie reklamy preparatów OTC uznaje się za jeden z czynników, które mogą przyczyniać się do rozwoju lekomanii. Duże znaczenie ma także zwiększanie dostępu do edukacji o uzależnieniach od leków i wdrażanie obowiązkowych programów edukacyjnych o naukowo potwierdzonej skuteczności w takich miejscach, jak np. szkoły.