Co to jest alkoholizm i jakie są jego przyczyny?

ALKOHOLIZM – DEFINICJA

Alkoholizm znajduje się na liście Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Medycznie diagnozowany i kwalifikowany jest jako chroniczna, postępująca i potencjalnie śmiertelna choroba. Polega ona na stopniowej utracie kontroli nad ilością spożywanych napojów alkoholowych i wzroście tolerancji na coraz większe dawki alkoholu. Warto podkreślić, że do 1956 roku alkoholizm traktowany był jako zaburzenie moralne. W upowszechnieniu przekonania, że uzależnienie od alkoholu jest chorobą, ogromną rolę odegrał Elvin Morton Jellinek.

KIEDY ZACZYNA SIĘ UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU?

Uzależnienie od alkoholu, podobnie jak każde schorzenie, posiada kilka etapów. Wg Jellinka można wyróżnić cztery fazy alkoholizmu. Pierwsza prealkoholowa, nie różni się od akceptowanego społecznie wzorca picia. Jednak osoba spożywająca alkohol zaczyna niejako odkrywać atrakcyjność picia alkoholu, który jest nie tylko źródłem przyjemności, ale niweluje również przykre stany emocjonalne. Druga faza określona została przez autora jako zwiastunowa. Osoba alkoholizuje się coraz częściej, pojawia się wewnętrzny przymus picia. Charakterystycznym objawem są palimpsesty alkoholowe (luki pamięciowej). Kolejne dwie fazy, chroniczna i krytyczna, stanowią zaawansowane stadium uzależnienia, które nieleczone może doprowadzić nawet do śmierci chorego. Trudno dokładnie wskazać, kiedy zaczyna się uzależnienie od alkoholu, gdyż nie istnieją parametry, na podstawie których jednoznacznie można określić pojawienie się problemu. Dodatkową trudnością są indywidualne predyspozycje osób sięgających po alkohol, u niektórych nawet w bardzo krótkim czasie może pojawić się uzależnienie psychiczne i fizyczne, inni będą potrzebowali relatywnie dużo więcej czasu zanim odczują negatywne skutki działania substancji psychoaktywnych. Niepokojące jednak jest już sięganie po alkohol (nawet niskoprocentowego piwa) każdego dnia w celu odprężenia i relaksu. Co więcej, można mówić nawet o alkoholizmie weekendowym, którego cechą charakterystyczną jest alkoholizowanie się jedynie w weekendy. Wiele osób taką formę traktuje jako normalne zjawisko, zgodne z przyjętym standardem i niczym nie odbiegającym od społecznego wzorca picia. Trudno zatem jednoznacznie wydzielić granicę miedzy okazjonalnym alkoholizowaniem się, a piciem prowadzącym do uzależnienia.

CZY ALKOHOLIZM JEST CHOROBĄ PSYCHICZNĄ?

Długotrwałe alkoholizowanie się prowadzi do powstania uzależnienia fizycznego i psychicznego. Uzależnienie fizyczne objawia się występowaniem alkoholowego zespołu abstynencyjnego (odstawiennego). W momencie znacznego ograniczenia spożywania lub całkowitego odstawienia napojów wysokoprocentowych u chorego pojawiają się nieprzyjemne dolegliwości, które są efektem spadku stężenia etanolu we krwi. Uzależnienie psychiczne zaś to natrętne myśli, które towarzyszą choremu. Objawiają się silną potrzebą spożywania napojów alkoholowych oraz upośledzoną zdolnością kontrolowania picia. Przewlekły alkoholizm prowadzi do powstania schorzeń organów wewnętrznych (etanol uszkadza m.in. wątrobę, nerki, trzustkę, żołądek, serce), ale również chorób psychicznych. Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, alkoholizm znajduje się w grupie F, co oznacza że stanowi zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania. W tym znaczeniu uzależnienie od alkoholu stanowi chorobę psychiczną, ponieważ upośledzona jest sfera emocjonalna, prowadząca do utraty kontroli nad nałogiem. Chory mimo wiedzy na temat szkód powodowanych nadmiernym spożywaniem alkoholu, nie może przerwać ciągów. Alkohol stanowi sposób rozwiązywania problemów, działa na uzależnionego relaksująco oraz niweluje nieprzyjemne emocje (np. agresji) i uczucia (smutku, rozczarowania czy poczucia niskiej wartości).

PRZYCZYNY UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU

Alkoholizm jest chorobą i podobnie jak w przypadku każdego schorzenia, istnieją przyczyny, które zwiększają ryzyko zachorowania. Warto podkreślić, że jednoznaczne określenie powodów nadużywania alkoholu nie jest możliwe. Choroba alkoholowa jest problemem złożonym, dlatego też uzależnienie należy rozpatrywać holistycznie, uwzględniając wszystkie motywacje, uwarunkowania i indywidualne skłonności alkoholika. Alkoholizm może mieć przyczyny:

• medyczne – alkoholizm w tym znaczeniu uwarunkowany jest farmakologicznymi skutkami oddziaływania etanolu na ludzki organizm i nieprzyjemnymi dolegliwościami pojawiającymi się po odstawieniu napojów wysokoprocentowych,
• genetyczne – dziedziczenie genu i predyspozycji do popadania w chorobę alkoholową, można zatem mówić o przyczynach biologicznych alkoholizmu,
• psychologiczne – jest wynikiem zaburzeń psychicznych, alkohol jest sposobem radzenia sobie z trudnościami i mechanizmem obronnym,
• socjologiczne – alkoholizm jako wynik nieprawidłowej socjalizacji, wzorców i wychowania, a także chęci przynależności do określonej grupy społecznej.

UZALEŻNIENIE ALKOHOLOWE U KOBIET

Alkoholizm wśród kobiet różni się przyczynami, przebiegiem i konsekwencjami od nałogu u mężczyzn. Zazwyczaj przyczyn kobiecego alkoholizmu doszukiwać się można w uwarunkowaniach psychologicznych. W tym znaczeniu można mówić o problemach natury emocjonalnej i w ramach kompensacji istniejącego problemu. Alkoholizowanie się może nastąpić na skutek traumatycznych wydarzeń i długotrwałego stresu, a także w wyniku chorób nerwicowych i zaburzeń snu. Dodatkowo przyczyną picia mogą być wahania nastroju związane z cyklem miesiączkowym. Nierzadko choroba alkoholowa pojawia się w wyniku objawów tzw. syndromu pustego gniazda (kiedy dzieci opuszczają dom), samotności czy zaburzeń seksualnych (również związanych z wykorzystywaniem seksualnym w dzieciństwie). Niemniej istotne są także czynniki socjokulturowe i oczekiwanie od kobiet wielozadaniowości. W tym znaczeniu można mówić o wygórowanych oczekiwaniach i nieradzeniu sobie z nadmiarem obowiązków. Warto podkreślić, że kobiety częściej cierpią na alkoholizm ukryty, piją w samotności i ukrywają swoje uzależnienie. Bardzo często są osamotnione w walce z nałogiem, ponieważ alkoholizm kobiecy traktowany jest przez społeczeństwo bardziej restrykcyjnie, co rodzi kolejne problemy natury emocjonalnej.

PRZYCZYNY CHOROBY ALKOHOLOWEJ U MĘŻCZYZN

Alkoholizm wśród mężczyzn stanowi najczęstsze zjawisko. Powodem pojawienia się choroby alkoholowej może być styl życia. Towarzyskie spotkania są okazją do picia napojów alkoholowych, w sytuacji kiedy często się one powtarzają ryzyko zachorowania wzrasta. Co więcej, alkoholizm może być wynikiem nieśmiałości i trudności w radzeniu sobie z problemami, alkoholizowanie się staje się sposobem ich rozwiązywania i przełamywania własnych ograniczeń. Przyczyny tego zjawiska mogą być złożone i związane z trudną rolą głowy rodziny. Konieczność utrzymania najbliższych i zapewnienia bezpieczeństwa oraz niestabilna sytuacja w pracy są źródłem stresu, którego efektem może być alkoholizowanie się. Badania wykazują, że za powstanie choroby alkoholowej u mężczyzn może być odpowiedzialna dopamina, zwana także hormonem szczęścia. Alkohol stymuluje wydzielanie w mózgu hormonu i wpływa na pojawienie się pozytywnych, przyjemnych uczuć euforii.

PRZYCZYNY ALKOHOLIZMU U DZIECI I MŁODZIEŻY

Alkoholizm wśród dzieci i młodzieży stanowi coraz częstsze zjawisko. Niepokojącym faktem jest obniżanie wieku inicjacji alkoholowej. Warto jednak podkreślić, że częściej po napoje wyskokowe sięgają młodzi ludzie w wieku dorastania niż dzieci. Okres dojrzewania u nastolatków jest bardzo często burzliwy. To czas, w którym poszukują oni swojego miejsca i określają własną tożsamość. Niekiedy wyrazem buntu i trudności okresu dojrzewania oraz próbą określenia siebie, jest eksperymentowanie z używkami, najczęściej papierosami i alkoholem. Alkoholizowanie się jest niejako próbą poszerzania własnej autonomii i swobody działania, manifestacją swoich praw. Istotnym czynnikiem, który wpływa na alkoholizm wśród dzieci i młodzieży jest również wpływ społeczny wywierany na młodych ludzi. W tym znaczeniu można mówić o chęci przynależności do określonej grupy społecznej, najczęściej subkultur czy klik, ale nie tylko. Silna potrzeba aprobaty i bycia ważnym, również integracji i możliwości zaimponowania rówieśnikom stanowi istotną przyczynę alkoholizowania się nieletnich. Nadmienić należy, że alkohol jest środkiem rozluźniającym, który umożliwia wyzbycie się nieśmiałości, co sprzyja nawiązywaniu nowych kontaktów.

PRZYCZYNY ALKOHOLIZMU W RODZINIE

Przyczyny alkoholizmu wśród dorosłych – rodziców mogą wynikać z niewłaściwej socjalizacji w dzieciństwie i nieporadności życiowej. Alkoholizowanie się jest sposobem radzenia sobie z trudnościami i rozwiązywania problemów, nierzadko jest wynikiem powielania schematów wyniesionych z domu rodzinnego. Niemniej jednak bardzo częstą sytuacją jest alkoholizowanie się tylko jednego rodzica, współmałżonka. Staje się to przyczyną dysfunkcji i niemożności pełnienia określonych ról społecznych. Członkowie rodziny muszą wypracować nowy sytem radzenia sobie z sytuacją. Rodzina przechodzi przez kolejne fazy przystosowania się do życia z bliską osobą z problemem alkoholowym. Bardzo często dochodzi do zjawiska współuzależnienia. Niewłaściwe wzorce, przyzwolenie na alkoholizowanie się, jest również częstą przyczyną pojawiania się problemu uzależnienia u młodzieży. Rodzice pozwalają na próbowanie trunków przez dzieci w obecności dorosłych, jest to błędny wzorzec, który utrwala w świadomości pogląd, że napoje wysokoprocentowe są elementem spotkań i nie stanowią zagrożenia, zaś są akceptowane społecznie. Dlatego też patologia w środowisku wychowawczym i dysfunkcje w rodzinie stają się również przyczyną alkoholizmu wśród młodych ludzi.

ALKOHOLIZM WŚRÓD SENIORÓW

Uzależnienie od alkoholu może dotyczyć również osób w podeszłym wieku. Przyczyn „późnego alkoholizmu” upatruje się w negatywnych zjawiskach towarzyszących starości, na które wiele osób nie jest przygotowana. W tym sensie można mówić o przejściu na emeryturę, która wiąże się z radykalną zmianą prowadzonego trybu życia, ale również samotność oraz pogorszenie się stanu zdrowia. Czynniki te mogą być powodem pojawienia się stanów depresyjnych. Starsi ludzie zaczynają nadużywać alkoholu, ponieważ niweluje on negatywne emocje i uczucia. Alkoholizowanie się jest sposobem radzenia sobie w nowej, trudnej sytuacji życiowej. Starzenie się okresem głębokich przemian, dotyczących nie tylko sfery fizycznej, ale także psychicznej, emocjonalnej i społecznej. Osoby starsze nie adaptują się tak szybko do zmian i nowych warunków, stąd często pojawia się negatywna reakcja skutkująca sięganiem po alkohol czy leki.

CZY ALKOHOLIZM JEST GENETYCZNY, DZIEDZICZONY?

Przyczyn alkoholizmu można doszukiwać się w dziedziczeniu pewnych skłonności, mówi się nawet o genie alkoholizmu. Jednak badania wykazują, że geny, jedynie połowicznie odpowiedzialne są za pojawienie się problemu. Istotną rolę w uzależnieniu od alkoholu odgrywają czynniki środowiskowe. Można mówić o skłonności, cechach i tendencjach organizmu do wystąpienia choroby, jednak uzależnienie aktywowane jest przez otoczenie i stwarzanie okazji do alkoholizowania się. Stąd niektórzy ludzie są niejako predestynowani do ujawnienia się u nich choroby alkoholowej, ponieważ genetyczne uwarunkowania (wrodzone skłonności) wraz z czynnikami środowiskowymi zwiększają potencjał i możliwość pojawienia się uzależnienia od alkoholu.

Przyczyny powstania choroby alkoholowej są w każdym przypadku odmienne, nie ma możliwości jednoznacznego określenia uwarunkowań i kryteriów występowania uzależnienia. Każdego chorego należy traktować indywidualnie, jako autonomiczną jednostkę z całą gamą cech, właściwości i doświadczeń, które wpłynęły na pojawienie się alkoholizmu. Nie ma zatem jednoznacznie określonej terapii, która byłaby skuteczna w każdym przypadku. Dlatego konieczne jest wdrożenie terapii indywidualnej, której celem jest przepracowanie z chorym emocji, uczuć i przeżyć, które wpłynęły na rozwój kolejnych faz uzależnienia i pogrążenie się w nałogu. Mimo, że alkoholizm jest chorobą psychiczną, która prowadzi do wyniszczenia organizmu i nierzadko ma poważne konsekwencje natury zdrowotnej, możliwe jest wyjście z nałogu. Jednak aby było to możliwe, konieczna jest pomoc najbliższego otoczenia w walce z uzależnieniem. Pomoc pojmowana jest jako zrozumienie istoty schorzenia, dostrzeżenie, że alkoholizm jest problemem natury psychicznej i stanowi chorobę, a także wsparcie w walce z nałogiem. Należy również podkreślić, że choroba alkoholowa jest nieuleczalna. Oznacza to, że alkoholikiem jest się przez całe życie i spożycie nawet niewielkiej ilości napojów wysokoprocentowych może skutkować powrotem do nałogu. Dlatego też istotnym elementem leczenia alkoholizmu jest terapia wspierająca, nawet po odwyku zakończonym sukcesem. Przeprowadzana jest w formie indywidualnej i grupowej, a jej celem jest możliwość przepracowania problemów i emocji, które są źródłem wewnętrznego dysonansu i mogłyby być przyczyną powrotu do nałogu.