Alkoholizm medycznie diagnozowany i kwalifikowany jest jako przewlekła, chroniczna i potencjalnie śmiertelna choroba, która nieleczona może być przyczyną śmierci. Uzależnienie od alkoholu rozwija się stopniowo. W początkowej fazie picie napojów wysokoprocentowych nie odbiega od społecznie akceptowanego wzorca picia, jednak potencjalny alkoholik zaczyna doświadczać przyjemnych skutków alkoholizowania się. Wraz z rozwojem kolejnych faz uzależnienia chory traci kontrolę nad ilościami spożywanych wysokoprocentowych trunków, zaniedbuje obowiązki, a wszelka jego aktywność ukierunkowana jest spożywanie coraz większych dawek alkoholu. Wpływa to na reorganizację systemu norm i wartości. Niemniej jednak należy wskazać, że choroba alkoholowa wpływa destrukcyjnie nie tylko na chorego. Nadużywanie alkoholu przez jednego członka rodziny destabilizuje życie i normalne funkcjonowanie całej rodziny. Alkoholizm jest przyczyną poważnych problemów, między innymi finansowych, które przekładają się na niemożność zaspokojona podstawowych, elementarnych potrzeb psychologicznych, a z czasem również biologicznych. Należy również wskazać, że alkoholizm, rodzi poważne problemy emocjonalne i jest przyczyną cierpienia dorosłych i dzieci. Członkowie rodziny żyją w permanentnym stresie, który wynika z braku poczucia bezpieczeństwa i poczucia stabilizacji. Narastanie problemu alkoholowego skłania pozostałych, niepijących członków rodziny do poszukiwania sposobów radzenia sobie, które umożliwią funkcjonowanie w nowej, trudnej sytuacji. Bezpośrednią konsekwencją życia z uzależnionym członkiem rodziny może być pojawienie się współuzależnienia. Co to jest i na czym polega zespół współuzależnienia od alkoholu? Jakie są objawy współuzależnienia od alkoholika? Czy syndrom współuzależnienia alkoholowego można skutecznie leczyć?
NA CZYM POLEGA WSPÓŁUZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU? DEFINICJA WSPÓŁUZALEŻNIENIA
Współuzależnienie to termin, który stosowany jest na określenie wszystkich skutków psychologicznych, które wynikają z życia w jednej rodzinie z osobą uzależnioną od alkoholu. Należy wskazać, że powstanie zespołu współuzależnienia jest bezpośrednio związane z permanentnym, długim okresem alkoholizowania się członka rodziny. Współuzależnienie należy traktować holistycznie – jako zespół zachowań i procesów psychicznych, które w efekcie podtrzymują chorobę alkoholową członka rodziny. Można zatem stwierdzić, że postawy współuzależnionych członków rodziny nie sprzyjają wytrzeźwieniu. Powszechnie uznaje się, że problem współuzależnienia pojawia się niemal u wszystkich osób, które związane są uczuciowo z alkoholikiem oraz u tych osób, które mają lub mieli jedno bądź dwoje rodziców alkoholików. Problem współuzależnienia u dzieci, które były wychowywane w domu z problemem alkoholowym nierzadko ma swoje przełożenie na dorosłe życie. Syndrom DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików) uniemożliwia wchodzenie w związki, ale wiąże się również z zaniżoną samooceną i trudnościami w rozwiązywaniu problemów. Należy wskazać, że zgodnie z obowiązującą MIędzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) współuzależnienie w rodzinie alkoholowej nie stanowi jednostki chorobowej. W nomenklaturze medycznej określane jest jako syndrom, który obejmuje zachowania, postawy i myśli osoby współuzależnionej od alkoholu, które przekładają się na zaburzenie prawidłowej oceny sytuacji i uniemożliwią podejmowanie właściwych decyzji. Przekłada się to na brak inicjowania działań, których celem miałoby być dążenie do rozwiązania problemów, ukierunkowanych na pomoc w wyjściu z nałogu. Z tego powodu, współuzależnienie definiowane jest jako dysfunkcja, polegająca na pewnego rodzaju ułomności, ograniczeniu w radzeniu sobie w sytuacji uzależnienia bliskiej osoby (męża, syna, żony czy córki) od alkoholu. Dla celów medycznych syndrom współuzależnienia odwołuje się do klasy: „Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i pod postacią somatyczną”. Współuzależnienie w rodzinie alkoholowej polega zatem na nieprawidłowym przystosowaniu się do sytuacji problemowej. Osoby współuzależnione od alkoholika koncentrują się na szukaniu sposobów ograniczenia picia partnera (męża lub żony), nieświadomie przejmując odpowiedzialność i kontrolę za jego funkcjonowanie. Efektem takich zachowań jest ułatwienie pijącemu dalszego alkoholizowania się. Należy pamiętać, że współuzależnienie dotyczyć może jedynie współmałżonka lub partnera członka rodziny uzależnionego od alkoholu, która może wyjść z relacji. Należy zatem wskazać, że współuzależnienie jest domeną osób dorosłych, które mogą wybrać inną drogę. W tym znaczeniu syndrom współuzależnienia nie pojawia się u dzieci, gdyż są one skazane na warunki, jakie stwarzają im dorośli. Niemniej jednak, pozostali członkowie rodziny również mogą prezentować reakcje, postawy i zachowania z obszaru współuzależnienia.
OBJAWY WSPÓŁUZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU – CECHY, EMOCJE, POSTAWY
Współuzależnienie alkoholowe to dysfunkcja, która przejawia się w myśleniu, postawach i zachowaniach osób, które żyją z osobą z chorobą alkoholową. Funkcjonowanie osób współuzależnionych od alkoholika charakteryzuje się uporczywą koncentracją, w tym myśli, uczuć, postaw oraz zachowań wokół problemu alkoholowego (zazwyczaj męża i ojca). W tym znaczeniu, żona czuje konieczność kontrolowania picia małżonka i ma irracjonalną nadzieję, że utrzyma spożywanie alkoholu przez męża w bezpiecznych granicach. Nierzadko pojawia się przekonanie o niemożności rozstania się z partnerem, a także umacnianie się więzi z chorym po kolejnych ciągach alkoholowych. Kontakty osoby współuzależnionej z chorym są zażyłe w okresach abstynencji, zaś rozluźnieniu ulegają w czasie ciągów alkoholowych. Osoby współuzależnione od alkoholu przejawiają pewne cechy, wśród których należy wymienić: zagubienie, lęk, niepewność, bezradność, oraz chwiejność emocjonalną. W życiu emocjonalnym członków rodzin alkoholowych obecna jest rozpacz, wstyd, przygnębienie i smutek, co jest wynikiem doświadczenia wielu strat i poczuciem bezradności wobec rozpadu życia rodzinnego. Nierzadko u osób współuzależnionych pojawia się również poczucie krzywdy, związane z niesprawiedliwością i zaburzeniem systemu rodzinnego. U osób współuzależnionych od alkoholu charakterystyczne są również postawy autodestrukcyjne, poczucie konieczności kontroli i odpowiedzialności, a także negowanie własnych potrzeb oraz lęk przed zmianą i samotnością. U niektórych rozpoznaje się również ostre reakcje na stres, zaburzenia stresowe pourazowe lub zaburzenia adaptacyjne.
FAZY WSPÓŁUZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU
Alkoholizm powoduje szereg zmian nie tylko w życiu samego uzależnionego, ale również jego rodziny. Życie z alkoholikiem bowiem obfituje w trudne sytuacje i wydarzenia, które na początku w sposób subtelny zaburzają prawidłowe funkcjonowanie rodziny i poczucie bezpieczeństwa. Należy jednak wskazać, że wraz z rozwojem uzależnienia – picie alkoholu, staje się najważniejszą kwestią w rodzinie. Osoby współuzależnione w początkowej fazie zaprzeczają istnienie problemu. Ma to swoje konsekwencje w postawie alkoholika, który nie bierze odpowiedzialności za swoje czyny i zachowanie, nierzadko chory nie ma również świadomości istnienia problemu. Mechanizm zaprzeczenia i wyparcia, który w początkowej fazie pełni rolę mechanizmu obronnego, przyczynia się do narastania napięcia i zwiększania sytuacji stresowych. Skutkuje to pogorszeniem relacji między członkami rodziny, pojawia się smutek, żal, bezradność i poczucie niemocy. Narastanie problemów i związane z tym sytuacje wykradania pieniędzy, kompromitujące zachowania chorego, utrata przez niego pracy powodują stopniowe wycofywanie się z życia i kontaktów społecznych osób współuzależnionych. Pojawia się poczucie winy, zamykanie się na pomoc z zewnątrz. Okresy abstynencji u osób współuzależnionych skutkują idealizowaniem chorego i bagatelizowaniem jego choroby, iluzoryczną nadzieją, że problem się rozwiązał. Nasila się nierealistyczne myślenie, które polega na przekonywaniu siebie, że jeżeli chory przestanie się alkoholizować, wszystko wróci do normy. Wraz z rozwojem współuzależnienia cała aktywność rodziny skupiona jest na alkoholiku, przejmowaniu za niego odpowiedzialności i tłumaczeniu. Życie rodziny alkoholowej toczy się od ciągów do okresów abstynencji alkoholika. Należy zatem stwierdzić, że alkoholizm i współuzależnienie są ze sobą ściśle powiązane. W końcowej fazie osoby współuzależnione od alkoholu nie potrafią bronic praw i interesów własnych oraz dzieci, usprawiedliwiają alkoholika, przejmując odpowiedzialność za jego chorobę i unikają sytuacji konfliktowych z chorym.
JAK LECZYĆ WSPÓŁUZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU?
Leczenie zespołu współuzależnienia alkoholowego to długotrwały i trudny proces. Skuteczność podejmowanych działań uzależniona jest od woli współpracy osoby współuzależnionej od alkoholika, jej motywacji i determinacji do zmian. Niemniej jednak, aby móc poradzić sobie z nową, trudną sytuacją konieczne jest podjęcie psychoterapii. Jak wyjść ze współuzależnienia? Na psychoterapii osoby współuzależnione mają kontakt z doświadczonymi psychologami, psychiatrami i psychoterapeutami, którzy pomagają zrozumieć mechanizmy współuzależnienia w rodzinie alkoholowej i wypracowanie właściwych wzorów zachowań i postaw wobec alkoholika. Terapia współuzależnienia od alkoholu sprzyja wprowadzeniu zdrowszych, skuteczniejszych sposobów funkcjonowania w rodzinie z problemem alkoholowym i postępowaniu z uzależnionym. Ponadto, osobom z zespołem współuzależnienia oferowane jest wsparcie oraz doraźna pomoc w trudnej sytuacji. Warto również wskazać, że psychoterapia osoby współuzależnionej wskazana jest niezależnie od faktu, czy terapię podjęła osoba uzależniona od alkoholu. Niemniej jednak psychoterapia powinna być prowadzona również w sytuacji, kiedy chory wykazuje chęć podjęcia detoksu i odwyku, umożliwiającego powrót do normalnego funkcjonowania. Co ważne, możliwe jest jednoczesne prowadzenie obu rodzajów terapii. Niezwykle korzystne efekty przynosi psychoterapia dla par, która znacznie podnosi skuteczność prowadzonej terapii odwykowej osoby współuzależnionej.
Bibliografia:
- Ryniak J., Pogmatwana więź, Wydawnictwo Parpamedia, Warszawa 2011.