Uzależnienia – zarówno od substancji, jak i behawioralne – bardzo negatywnie odbijają się na praktycznie każdym aspekcie życia osoby zmagającej się z nim. Mimo, iż konsekwencje nałogu w dużej mierze zależą od przedmiotu uzależnienia, każdy z nich szczególnie dotkliwie wpływa na sferę psychiczną chorego. Oprócz takich trudności, jak zaburzenia lękowe, problemy z regulacją emocji, nieumiejętność racjonalnej oceny sytuacji czy też stany depresyjne, osobom, które zmagają się z narkomanią, alkoholizmem czy też siecioholizmem towarzyszy również brak pewności siebie i niska samoocena. Wyjaśniamy, jak uzależnienie wpływa na postrzeganie siebie.
Wpływ uzależnienia na poczucie własnej wartości
Zażywanie substancji psychoaktywnych czy też kompulsywne wykonywanie jakiejś czynności zwykle związane jest z chęcią polepszenia swojego samopoczucia. Osoby bardzo często korzystają ze środków odurzających realizują uzależniającą czynność po to, by poczuć się szczęśliwiej czy też by zapomnieć o swoich problemach. Mimo, iż początkowo poprawa nastroju rzeczywiście następuje, wraz z rozwojem nałogu dochodzi do efektu odwrotnego od zamierzonego – człowiek nie jest już w stanie doświadczać radości samodzielnie, a emocje reguluje wyłącznie poprzez korzystanie z przedmiotu uzależnienia. Stopniowo traci również kontrolę nad własnym postępowaniem oraz zdolność do radzenia sobie z własnymi problemami w sposób racjonalny. Dochodzą do tego trudności w przewidywaniu konsekwencji swoich działań i zaburzone postrzeganie rzeczywistości, prowadzące do podejmowania irracjonalnych, niekiedy bardzo negatywnych w skutkach decyzji. Osoba zmagająca się z nałogiem z czasem przestaje wykonywać swoje obowiązki – zarówno domowe, jak i zawodowe, zaczyna zaniedbywać relacje z najbliższymi, a jej zachowanie, szczególnie w przypadku braku dostępu do przedmiotu uzależnienia, ulega drastycznej zmianie.
Wielu ludzi uzależnionych podświadomie czuje, że ich postępowanie nie jest słuszne, jednak ze względu na rządzące nimi mechanizmy uzależnień, nie może przestać zażywać danej substancji/wykonywać danej czynności. Prowadzi to do ogromnego poczucia winy, wewnętrznego konfliktu i poczucia braku mocy sprawczej, przez co ich samoocena i poczucie własnej wartości jeszcze bardziej się obniża. Wewnętrzne przekonanie o kontroli nad własnym życiem powraca jedynie wtedy, gdy osoby te znajdują się pod wpływem środka odurzającego czy też realizują kompulsywne zachowania, co dodatkowo napędza błędne koło uzależnienia i powoduje jeszcze większe zniszczenia w psychice chorego. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że jedynym skutecznym sposobem na wyjście z tej spirali jest leczenie uzależnień.
Mechanizm rozproszonego ja
Z uzależnieniami, w szczególności tymi od substancji, wiążą się różne mechanizmy, które kierują postępowaniem osoby uzależnionej, podtrzymując trwanie w nałogu i utrudniając dostrzeżenie problemu. Jednym z nich jest mechanizm rozproszonego ja, który dotyczy zniekształconego i nierealistycznego postrzegania samego siebie. Jego istnienie wynika z pewnych patologicznych procesów zachodzących w osobowości w wyniku nadużywania substancji psychoaktywnej/kompulsywnego wykonywania danej czynności. Polega on na wytworzeniu się w psychice człowieka zmagającego się z nałogiem dwóch osobnych, sprzecznych ze sobą obrazów własnego ja. Będąc pod wpływem danej substancji/w trakcie realizacji jakiegoś zachowania, czuje się on pewny i silny, mając przy tym wrażenie kontroli nad samym sobą („ja” potężne). Wykazuje wtedy również tendencję do brawurowego, niekiedy ryzykownego postępowania, ze względu za zaburzone zdolności racjonalnej oceny sytuacji. Gdy jednak stan odurzenia mija, w osobie takiej rodzi się uczucie wstydu i upokorzenia, pojawia się również zaniżona samoocena („ja” upadłe). Wówczas postrzega siebie jako kogoś słabego, bezwartościowego i nieumiejącego panować nad swoim zachowaniem.
Warto zaznaczyć, że to właśnie „ja” potężne motywuje osobę do trwania w uzależnieniu. Człowiek uzależniony w tym stanie jest przekonany o swojej nieomylności, stara się racjonalizować swoją chorobę lub też ją bagatelizować. Nie dostrzega również konieczności leczenia i nie zwraca uwagi na rady najbliższych.
Jak wyjść z błędnego koła?
Skrajnie różne emocje spowodowane niespójnym obrazem siebie sprawiają, że człowiek całkowicie gubi się we własnym poczuciu tożsamości. Ma problem w określeniu, kim tak właściwie jest, narasta w nim również przekonanie o braku wpływu na własne życie. Jednocześnie, by pozbyć się nieprzyjemnych emocji, ponownie sięga po przedmiot uzależnienia, gdyż to właśnie on pomaga mu w odzyskaniu złudnej kontroli nad swoim zachowaniem.
Warto zaznaczyć, że wpadnięcie w to błędne koło znacznie utrudnia, jednak nie uniemożliwia wyjścia z nałogu. Pomóc w pokonaniu choroby może terapia prowadzona w specjalistycznych placówkach, jak prywatny ośrodek leczenia uzależnień. Podjęcie leczenia pozwala osobie uświadomić sobie istnienie problemu i realnie spojrzeć na szkody, jakie wywołał nałóg w jej życiu, a jednocześnie nauczyć się ponownie regulować emocje, bez uciekania się do przedmiotu uzależnienia. W połączeniu z pracą nad samym sobą, człowiek taki może ponownie odbudować poczucie własnej wartości i swoją samoocenę, na nowo odzyskując faktyczną kontrolę nad swoim życiem.