Uzależnienie od środków psychoaktywnych to choroba, która bardzo negatywnie odbija się nie tylko na zdrowiu fizycznym i psychicznym osoby, ale także na jej codziennym funkcjonowaniu. Wraz z rozwojem nałogu, silny przymus sięgnięcia po substancję odurzającą pojawia się coraz częściej i to w okolicznościach, w których jej spożycie wiązałoby się z bardzo negatywnymi dla niej skutkami. Jedną z takich okoliczności jest zażywanie narkotyków w pracy. Wyjaśniamy, jakie konsekwencje mogą spotkać za to pracownika oraz jakie działania ma prawo podjąć pracodawca w związku z podejrzeniem osoby zatrudnionej o bycie pod wpływem środków psychoaktywnych.
Jak rozpoznać problem z narkotykami u pracownika?
Zauważenie, że dana osoba ma problem z narkotykami, jest często trudne, a przejawiane przez nią symptomy – łatwe do przeoczenia. Znaczna większość ludzi uzależnionych stara się bowiem ukrywać swój nałóg, jednocześnie nie chcąc udać się na leczenie z narkomanii. Dodatkowo wiele objawów, które wynikają z efektu długotrwałego zażywania środków odurzających, pojawia się dopiero po pewnym czasie. Warto również pamiętać, że symptomy różnią się od siebie w zależności od spożywanego narkotyku. W przypadku większości substancji przyjmowanych donosowo (głównie tych pobudzających), jak amfetamina, metamfetamina, kokaina czy mefedron, zaobserwować można:
- Rozszerzone źrenice, które nie reagują na światło,
- Częste pociąganie nosem,
- Trudności w koncentracji,
- Nadpobudliwość i nadruchliwość,
- Słowotok,
- Światłowstręt,
- Zaczerwieniony nos.
Pracownik pod wpływem narkotyków z grupy stymulantów może również przejawiać skłonność do agresywnych zachowań i częściej wchodzić w konflikty ze współpracownikami czy też przełożonymi.
Do najczęstszych objawów zażycia marihuany, które widać na pierwszy rzut oka zaliczają się natomiast:
- Przekrwione oczy,
- Roztargnienie i niemożność skupienia się,
- Częste napady śmiechu i ogólna, nadmierna wesołość,
- Spowolniona reakcja na bodźce,
- Napady głodu,
- Słodkawy zapach wyczuwalny w oddechu, na ubraniach lub włosach,
- Potliwość.
Charakterystyczne symptomy wywołują również opioidowe środki odurzające, jak heroina czy morfina, a także uspokajające, w tym leki z grupy barbituranów i benzodiazepin. Są to:
- Senność,
- Zaburzenia koncentracji i pamięci,
- Błogostan i stany euforyczne,
- Spowolnienie psychoruchowe,
- Rozluźnienie,
- Zwężone źrenice,
- Rozdrażnienie i znaczny spadek nastroju (gdy substancja schodzi z organizmu),
- Ślady po ukłuciach (w przypadku narkotyków przyjmowanych dożylnie).
U osób, które zażywają narkotyki w pracy i poza nią, zwykle widoczne są również zmiany w zachowaniu. Alarmującymi sygnałami mogą być między innymi zmniejszone zaangażowanie w wykonywanie obowiązków pracowniczych i niestaranność w ich realizacji, wahania nastroju, w tym wzmożona agresja i drażliwość na krytykę, częstsze kłamanie, a nawet drobne kradzieże. Zmianie ulega ponadto sam wygląd osoby uzależnionej – zaczyna być coraz bardziej wychudzona, zaniedbuje higienę osobistą, a stan jej cery i włosów stopniowo się pogarsza.
Testy narkotykowe w pracy – czy pracodawca może kontrolować pracownika?
Według znowelizowanego w 2023 roku Kodeksu pracy, pracodawca ma prawo do tego, by przeprowadzić prewencyjne testy narkotykowe w pracy, jednak pod pewnym warunkiem. Zgodnie z treścią ustawy, badania na obecność środków odurzających można dokonać włącznie wtedy, gdy jest to „niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób bądź ochrony mienia pracodawcy”. Konieczne będzie również uwzględnienie możliwości jego przeprowadzenia w wewnątrzzakładowym regulaminie. Warto przy tym zaznaczyć, że w praktyce nietrzeźwy pracownik zawsze stwarza zagrożenie zarówno dla siebie, jak i innych, co oznacza, że prewencyjną kontrolę można zastosować w stosunku do każdego pracownika, którego podejrzewa się o bycie pod wpływem substancji odurzającej. Testy na narkotyki w pracy przeprowadza się poprzez badanie śliny (w pierwszej kolejności), a w przypadku, gdy jest to niemożliwe lub pracownik odmówił poddania się badaniu – poprzez badanie krwi lub moczu. Należy jednak podkreślić, że cały proces nie może mieć charakteru dyskryminacyjnego i musi odbyć się bez udziału osób trzecich, a sam wynik testu powinien być poufny.
Pracownik pod wpływem narkotyków – jakie mogą być konsekwencje?
To, jakie konsekwencje spotkają pracownika, którego wynik testu okazał się być pozytywny, w dużej mierze zależy od samego pracodawcy, jednak nie tylko. Warto bowiem pamiętać, że Kodeks pracy mianem „środków działających podobnie do alkoholu” określa tylko część środków psychoaktywnych. Oznacza to, że w przypadku, gdy kontrola nie wykaże obecności w organizmie substancji ze wskazanych w ustawie grup, pracodawca nie może pociągnąć osoby będącej pod wpływem innego narkotyku do odpowiedzialności prawnej. W przeciwnym wypadku ma on prawo do podjęcia takich działań, jak nałożenie kary porządkowej w postaci upomnienia lub nagany, a nawet dyscyplinarne zwolnienie z pracy za narkotyki. Oznacza to, że umowa o pracę jest rozwiązywana natychmiastowo, bez okresu wypowiedzenia i z orzeczeniem o winie pracownika. Pracodawca może jednak również dać takiej osobie drugą szansę i skierować ją na badania profilaktyczne oraz zalecić mu udanie się na terapię uzależnień lub do specjalistycznej placówki (ośrodek leczenia uzależnień). Należy przy tym zaznaczyć, że ostateczna decyzja o podjęciu leczenia należy do pracownika.
Warto pamiętać, że zażywanie narkotyków w miejscu pracy wiąże się nie tylko z konsekwencjami, które ma prawo nałożyć pracodawca. Bycie pod wpływem substancji odurzającej jest bowiem uznawane za wykroczenie, za co pracownikowi grozi kara aresztu albo grzywny.