Substancje uzależniające – czym są i jak wpływają na organizm?

CO TO SĄ SUBSTANCJE UZALEŻNIAJĄCE?

Zgodnie z definicją substancje uzależniające to wszystkie środki i substancje, naturalne i syntetyczne, które mają właściwości psychotropowe, a ich częste przyjmowanie wywołuje uzależnienie. Działają one na szereg układów neuroprzekaźnikowych, efektem czego jest uaktywnienie układu nagrody w mózgu i doznanie pozytywnych uczuć tj. przyjemność, euforia, zadowolenie, odprężenie. Substancje uzależniające najczęściej kojarzone są z narkotykami, jednak środki odurzające to również alkohol, nikotyna, leki, które wydawane są nawet bez recepty. Działanie środków uzależniających polega na wywołaniu zmian w układzie nerwowym, które prowadzą do utraty kontroli nad ich zażywaniem. Skutkiem tego jest pojawienie się uzależnienia, które powoduje przymus przyjmowania środków psychoaktywnych. Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 uzależnienie diagnozowane i kwalifikowane jest jako choroba, ma ono postać fizyczną i psychiczną. Objawami uzależnienia fizjologicznego jest rosnąca tolerancja na środki psychoaktywne. Oznacza to, że uzależniony aby osiągnąć oczekiwane, zadowalające efekty działania określonego środka lub substancji musi zwiększać ich dawkę. Zaprzestanie spożywania lub znaczne ograniczenie ilości substancji uzależniających powoduje wystąpienie zespołu abstynencyjnego. Pojawiają się objawy psychosomatyczne w postaci drżenia rąk i całego ciała, dreszczy, podwyższonej temperatury ciała, lęku, niepokoju, nudności i wymiotów, biegunki, silnych potów. Co więcej, substancje uzależniające wpływają na obniżenie sprawności intelektualnej, ale również fizycznej. Objawem uzależnienia psychicznego, zwanego również psychologicznym, jest wzrost popędu związanego z poszukiwaniem środka uzależniającego. Pojawia się przymus, konieczność zażywania substancji psychoaktywnej, nieprzyjęcie kolejnych dawek skutkuje pojawieniem się omamów, halucynacji i psychoz. Uzależnionemu towarzyszą natrętne myśli o substancjach uzależniających (alkoholu, nikotynie, narkotykach, dopalaczach, lekach etc.). Pojawia się również osłabienie woli. Oznacza to, że chory nie jest sam w stanie zaprzestać przyjmowania kolejnych dawek środków psychoaktywnych. Substancje uzależniające przyjmowane przez długi czas prowadzą do degradacji życia społecznego oraz są przyczyną wielu schorzeń i chorób.

NAJBARDZIEJ UZALEŻNIAJĄCE SUBSTANCJE

Za najbardziej uzależniającą substancję uważa się heroinę, która zwiększa poziom dopaminy (tzw. hormonu szczęścia) w mózgu. Narkotyk ten może spowodować uzależnienie psychiczne już po zażyciu jednej dawki. Jest to również najbardziej niebezpieczna substancja, którą łatwo można przedawkować. Kokaina z kolei powoduje silne działanie pobudzające, powoduje wydzielanie dopaminy, która wprowadza układ nerwowy w stan nadaktywności. Na liście najbardziej uzależniających substancji znalazł się również crack, który jest krystaliczną postacią kokainy. Co więcej, substancją uzależniającą jest nikotyna, która jest głównym składnikiem tytoniu. Zdaniem ekspertów nikotyna zajmuje trzecie miejsce w rankingu środków uzależniających. Działanie uzależniające wykazują także barbiturany, które są grupą leków stosowanych w leczeniu stanów lękowych i środków nasennych. Do najbardziej uzależniających substancji zaliczyć należy również alkohol, który działa na mózg na wiele sposób. Najistotniejszy jest jednak fakt, że znacząco podwyższa poziom dopaminy w mózgu. Ciekawostką jest to, że im dłużej jest spożywany tym szybciej wzrasta poziom dopaminy.

RODZAJE SUBSTANCJI UZALEŻNIAJĄCYCH

Substancje uzależniające to nie tylko narkotyki, alkohol i nikotyna, środki psychoaktywne zawarte są również w używkach czy jedzeniu. Wyróżnić można następujące środki uzależniające: – nikotyna – związek chemiczny, który znajduje się w tytoniu (dlatego papierosy uzależniają), – alkohol – w napojach wysokoprocentowych znajduje się etanol, który jest substancją uzależniającą (etanol znajduje się w piwie, winie oraz alkoholach spirytusowych), – leki – substancje uzależniające znajdują się w barbituranach (stosowanych jako leki nasenne i uspokajające), niektórych steroidach oraz w lekach psychotropowych, – opiaty – do tej grupy można zaliczyć opioidowe środki przeciwbólowe tj. morfina, fentanyl czy oksykodon, – substancje uzależniające w narkotykach – narkotykami silnie uzależniającymi jest amfetamina, kokaina, heroina, – halucynogeny, – cukier – zawarty w słodyczach, czekoladzie, – kofeina – zawarta w używkach herbacie, kawie czy energetykach. Substancjami psychoaktywnymi, syntetycznymi lub pochodzenia naturalnego, są także dopalacze. Najczęściej składają się z kilku substancji, które powodują zaburzenie jednocześnie wielu funkcji ośrodkowego układu nerwowego, dlatego są szczególnie niebezpieczne dla zdrowia i życia nie tylko dzieci i młodzieży, ale również dorosłych

WPŁYW SUBSTANCJI UZALEŻNIAJĄCYCH NA ORGANIZM CZŁOWIEKA

Zawarte w środkach odurzających substancje psychoaktywne i związki chemiczne oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy poprzez wpływ na funkcje mózgu. Substancje uzależniające wnikając do organizmu pobudzają odpowiednie receptory powodując tym samym zaburzenia w wydzielaniu neuroprzekaźników. O tym, czy receptor zostanie pobudzony decyduje ich struktura i wzajemne dopasowanie. Każda substancja uzależniająca wpływa pobudzająco lub hamująco na określone receptory. Skutkiem działania środków i związków chemicznych jest oddziaływanie na działanie neuroprzekaźników, które skutkują zmianami w postrzeganiu, nastroju, świadomości oraz zachowaniu. Osoba, która przyjmuje substancję uzależniającą odczuwa przyjemność, ekstazę, ponieważ środki wpływają na pobudzenie układu przyjemności – nagrody. Z medycznego punktu widzenia działanie substancji psychoaktywnych prowadzi do ostrego zatrucia organizmu, która może skutkować nawet uszkodzeniem narządów. Częste zażywanie substancji psychoaktywnych powoduje zaburzenie równowagi biologicznej wspomnianych neuroprzekaźników, co skutkuje uzależnieniem od zażywanych środków. Permanentne, długotrwałe przyjmowanie substancji psychoaktywnych silnie uzależnia, dlatego po odstawieniu lub znacznym ograniczeniu przyjmowania środków pojawić się może zespół abstynencyjny. Objawy zespołu abstynencyjnego są dla uzależnionego nieprzyjemne i dolegliwe, w skrajnych przypadkach mogą doprowadzić nawet do śmierci. Na każdym etapie uzależnienia od substancji uzależniających możliwy jest detoks organizmu i terapia odwykowa. Utrzymanie abstynencji powoduje, że organizm zaczyna przyzwyczajać się do nowej sytuacji i powraca do normalnego funkcjonowania. Istotne jest jednak to, ze długotrwałe zażywanie substancji nierzadko powoduje daleko posunięte zmiany w organizmie, które są nieodwracalne bądź potrzebny jest długi okres czasu powrotu do względnego zdrowia. Zmiany te mogą mieć podłoże somatyczne (uszkodzenie narządów wewnętrznych np. mózgu czy wątroby), jak i psychiczne. Warto podkreślić, że każda substancja uzależniająca, w zależności od tego czy jest to alkohol, narkotyki, leki lub papierosy, powoduje pojawienie się innych objawów zatrucia i powikłań, ponieważ każdy środek działa na inne receptory centralnego ośrodka nerwowego. Substancje uzależniające silnie działają na organizm człowieka, w krótkim czasie mogą przyczynić się do powstania uzależnienia. Dostęp do substancji uzależniających nie jest trudny, dlatego osoby uzależnione, jak i te, które chcą eksperymentować z używkami mają do nich ułatwiony dostęp. Eksperymentowanie ze środkami psychoaktywnymi to pierwszy krok w stronę uzależnienia. Dlatego ważnym elementem profilaktyki uzależnień jest edukacja i rozpowszechnianie informacji na temat możliwych skutków i konsekwencji zażywania substancji psychoaktywnych.