Terapia zajęciowa – kiedy jest skuteczna?

W procesie leczenia uzależnień kluczowe znaczenie ma całościowe podejście do osoby zmagającej się z nałogiem i zapewnienie jej kompleksowego wsparcia psychologicznego. Największą rolę odgrywa oczywiście psychoterapia – indywidualna i grupowa, choć równie ważne jest danie choremu możliwości rozwoju własnych, zdrowych nawyków czy mechanizmów radzenia sobie z trudnościami, które ułatwią mu utrzymanie trzeźwości już po wyjściu z ośrodka odwykowego. Z tego powodu coraz więcej specjalistycznych placówek w swoim terapeutycznym programie uwzględnia terapię zajęciową. Przedstawiamy, na czym polega terapia zajęciowa, korzyści, jakie się z nią wiążą oraz jaką rolę odgrywa w procesie leczenia uzależnień.

Terapia zajęciowa – założenia i cele

Terapia zajęciowa to forma terapii wspomagającej, zwykle określana jako fizyczna rehabilitacja, która polega na angażowaniu chorego w różne aktywności i czynności psychoruchowe. Zajęcia mogą mieć różny charakter – najczęściej są to zajęcia artystyczne i relaksacyjne, a niekiedy także sportowe. Wykorzystuje się ją w wielu różnych miejscach – ośrodkach i centrach rehabilitacyjnych, domach opieki, domach spokojnej starości czy sanatoriach. Ze względu na jej bardzo pozytywny wpływ na psychikę chętnie stosowana jest także w ośrodkach leczenia uzależnień.

Terapia zajęciowa dla dorosłych, a właściwie to, jakie są jej założenia i jakie przynosi efekty, w dużej mierze zależy od tego, w jakiego typu placówce jest przeprowadzana. W placówkach leczenia uzależnień stosuje się ją przede wszystkim po to, aby zachęcić osoby uzależnione do podejmowania nowych, znaczących aktywności i nauczyć je alternatywnych, zdrowszych sposobów spędzania czasu. To również świetna okazja do odkrycia swoich umiejętności i mocnych stron czy też rozładowania swoich emocji, a także poprawienia zdolności interpersonalnych i nawiązania nowych relacji.

Rodzaje, metody i techniki terapii zajęciowej

W terapii zajęciowej wykorzystuje się różne metody i techniki, które pomagają w rozwoju lub nabyciu różnych umiejętności czy zdolności życiowych. Podstawowe i najczęściej stosowane rodzaje terapii zajęciowej to:

• Arteterapia – terapia poprzez sztukę, polegająca na uczestnictwie w zajęciach artystycznych, w trakcie których pacjenci malują, rysują, śpiewają, grają na instrumentach czy też tańczą. Zarówno zachowanie, jak i stworzone przez nich dzieła są obserwowane przez terapeutę, który może dzięki temu lepiej zrozumieć myśli i uczucia danej osoby, a tym samym – dobrać skuteczniejsze metody leczenia terapeutycznego. Arteterapia umożliwia wyrażenie swoich emocji i znacznie ułatwia otworzenie się, z czym ludzie uzależnieni często mają problem.
• Ergoterapia – to forma terapii opierająca się na zajęciach manualnych, jak krawiectwo, stolarstwo, garncarstwo czy wikliniarstwo. Umożliwia rozwój zdolności manualnych i kognitywnych, a także pomaga w odkryciu swojego potencjału oraz nabyciu umiejętności, które po wyjściu z ośrodka mogą ułatwić znalezienie pracy. Dodatkowo, często stworzone na zajęciach przedmioty sprzedawane są na różnego typu wydarzeniach kulturalnych, a zarobione w ten sposób pieniądze przeznaczane na bieżące potrzeby.
• Estetoterapia – tego typu terapia zajęciowa wykorzystuje kontakt z pięknem otoczenia i przyrody, a niekiedy także sztuki, aktywując bodźce wzrokowe i estetyczne u pacjenta. Nierzadko łączona jest z kinezyterapią (terapią ruchem), czyli ćwiczeniami fizycznymi oraz socjoterapią, która pomaga w rozwoju zdolności interpersonalnych. Może obejmować np. spacery po lesie, gimnastykę na świeżym powietrzu czy wizyty w muzeach i galeriach sztuki.
• Zajęcia relaksacyjne – postać terapii zajęciowej polegającej na uczestnictwie w aktywnościach relaksacyjnych – aromaterapii czy medytacji. Pomaga ona w redukcji napięcia nerwowego, stresu i negatywnych emocji, poprawiając samopoczucie pacjentów.

Rola terapii zajęciowej w leczeniu uzależnień

Mimo, iż terapia zajęciowa może wydawać się niezbyt istotną częścią leczenia uzależnień, w praktyce odgrywa w tym procesie ogromną rolę. Warto bowiem pamiętać, że wskutek nałogu osoba z nim się zmagająca stopniowo traci umiejętność normalnego funkcjonowania w społeczeństwie, wycofuje się z życia społecznego i porzuca swoje dotychczasowe zainteresowania na rzecz uzależnienia. Ponadto przedmiot uzależnienia jest przez nią traktowany jako remedium na stres, problemy w domu, pracy czy trudności psychiczne – to właśnie do niego ucieka się w przypadku kryzysu. Co więcej, przez długotrwałe nadużywanie substancji psychoaktywnych czy nałogowe wykonywanie danych czynności nierzadko traci sens życia, czuje się bezużyteczna i bezwartościowa. Terapia zajęciowa pomaga w przywróceniu tego sensu, nabyciu nowych zdolności i odzyskaniu poczucia sprawczości. Umożliwia także wytworzenie nowych nawyków i mechanizmów radzenia sobie z życiowymi trudnościami w zdrowy sposób. Dzięki niej poprawie ulegają stan psychiczny, samoocena i pewność siebie, przy jednoczesnym rozwoju umiejętności interpersonalnych i wyrażania swoich emocji.

Jeżeli chodzi o wskazania do terapii zajęciowej, uczestnictwo w niej zaleca się każdej osobie zmagającej się z uzależnieniem. Oprócz wspomnianych korzyści, wiąże się ona bowiem z jeszcze jedną, bardzo ważną zaletą – odzyskaniem kontroli nad swoim życiem i samodzielności. Zajęcia artystyczne czy fizyczne pomagają w wytworzeniu pewnej rutyny, znacznie ułatwiają również powrót do wykonywania codziennych obowiązków i do funkcjonowania w społeczeństwie, co ma niebagatelne znaczenie po wyjściu z ośrodka leczenia uzależnień.