Czy istnieje „osobowość uzależnieniowa”

Identyfikacja przyczyn rozwoju uzależnień to zagadnienie, które od lat znajduje się w centrum zainteresowań wielu specjalistów zajmujących się tematyką uzależnień. Mimo, iż obecnie wiemy, że ze względu na złożony charakter tych chorób, nie istnieje jeden konkretny powód ich wystąpienia, liczne badania dowiodły, że na ryzyko wpadnięcia w nałóg niebagatelny wpływ mają pewne cechy osobowości. W wyniku tego odkrycia powstał termin „osobowość uzależnieniowa” – wyjaśniamy, co to pojęcie tak właściwie oznacza, jakie są charakterystyczne cechy osobowości nałogowej oraz w jaki sposób posiadanie konkretnych cech charakteru przekłada się na wyższą skłonność do uzależnień.

Czym jest osobowość uzależnieniowa?

Warto już na początku zaznaczyć, że osobowość uzależnieniowa, nie jest terminem medycznym. Nie odnosi się również do konkretnego typu osobowości czy też jej zaburzenia – osobowość, która przesądzałaby o wystąpieniu uzależnienia, zwyczajnie nie istnieje. Pojęcie to jest więc raczej zbiorczym określeniem zestawu cech, które mogą przyczynić się do wpadnięcia w sidła nałogu.

Należy również zaznaczyć, że samo w sobie posiadanie tych cech nie warunkuje wystąpienia uzależnienia, a jedynie zwiększa podatność na uzależnienia. To, czy osoba taka rzeczywiście wpadnie w jego sidła, zależy bowiem również od wielu innych czynników – środowiska, w którym dorastała, ludzi, z którymi utrzymuje kontakt, życiowej sytuacji, a nawet pewnych predyspozycji genetycznych. Nie zmienia to jednak faktu, iż osoby posiadające osobowość nałogową są nieco bardziej narażone na rozwój tej choroby niż osoby jej nieposiadające, może ona również rozwinąć się u nich szybciej. Jednocześnie mogą one doświadczać większych trudności w walce z nałogiem oraz być bardziej podatne na nawroty po tym, jak przebyły leczenie uzależnień.

Osobowość skłonna do uzależnień – cechy

Osobowość nałogowa, jak już wcześniej było wspomniane, wiąże się z występowaniem pewnych charakterystycznych cech. Mimo, iż konkretny, stały ich zbiór nie został jasno sprecyzowany, w kontekście wpływu na skłonność do uzależnień najczęściej wymienia się:

Impulsywność

Impulsywność to jedna z najczęściej wymienianych cech w kontekście podatności na uzależnienia. Bardzo często wiąże się bowiem z podejmowaniem pochopnych decyzji czy też trudnościami w samokontroli, przy jednoczesnym nieuwzględnianiu potencjalnych konsekwencji swoich zachowań. To właśnie potrzeba angażowania się w spontaniczne, niekiedy ryzykowne działania, która wywołuje przypływ adrenaliny i dopaminy może zwiększać prawdopodobieństwo eksperymentowania z różnego typu używkami czy podejmowania uzależniających czynności, a zarazem zwiększać szansę rozwoju nałogu

Problemy w radzeniu sobie ze stresem

Osoby z osobowością nałogową mogą mieć większą trudność w radzeniu sobie ze stresem czy też negatywnymi emocjami, nierzadko nie mając wypracowanych zdrowych mechanizmów obronnych przed sytuacjami, które ten stres czy emocje wywołują. Z tego powodu częściej niż inni poszukują szybkich sposobów na uleczenie nieprzyjemnych doznań, sięgając po alkohol, narkotyki czy wykonując kompulsywne zachowania. W praktyce rozwiązanie to jedynie na chwilę przynosi ulgę i niestety może nieść za sobą konsekwencje w postaci wpadnięcia w uzależnienie.

Poszukiwanie wrażeń i kierowanie się w życiu zasadą przyjemności

Chęć poszukiwania wrażeń, w połączeniu z dążeniem do przyjemności mogą skłaniać osobę do angażowania się w zachowania ryzykowne i takie, które wywołają u niej natychmiastowe poczucie szczęścia. Ciągła potrzeba stymulacji, a jednocześnie unikanie przykrych sytuacji czy emocji niestety przekładają się na zwiększenie ryzyka, że w pewnym momencie zdecyduje się na spróbowanie nielegalnych substancji, będzie nadużywać alkoholu lub też zaangażuje się w kompulsywne czynności, jak np. hazard.

Trudności z zaangażowaniem i poczucie nudy

Nałogowa osobowość często przejawia się również trudnościami z zaangażowaniem, co zwykle wiąże się z szybszym popadaniem w nudę i brakiem cierpliwości. Problemy z zaangażowaniem dotyczą zarówno realizacji obowiązków, jak i relacji międzyludzkich. Mogą one prowadzić np. do porzucania rozpoczętych projektów, szczególnie wtedy, gdy wymagają one dokładności i są długie, a także do rezygnowania z relacji z inną osobą, jeżeli jej pielęgnowanie i rozwijanie wymaga włożenia w to wysiłku. Jednocześnie jest to związane z poszukiwaniem czynności, które przyniosą szybki efekt i dostarczą wrażeń – co często zapewnia właśnie używka/czynność uzależniająca.

Zaburzone poczucie własnej wartości

Do rozwoju uzależnień przyczynić się może także zaburzone poczucie własnej wartości. Niższa lub niestabilna samoocena, poczucie bycia gorszym od innych czy też ogólne złe samopoczucie często prowadzi do poszukiwania przez osoby sposobów na szybkie i chociażby chwilowe poprawienie swojego stanu psychicznego. Tymczasową i pozorną ulgę nierzadko przynoszą im substancje psychoaktywne, częste spędzanie czasu w sieci czy kasynach lub na grach wideo.

Skłonności do zachowań lub myśli obsesyjnych

Bardziej narażone na rozwój uzależnienia są także osoby ze skłonnościami do obsesyjnych zachowań lub myśli. Nierzadko mają one wskutek tego problem z przełamywaniem niezdrowych nawyków, co w połączeniu z obsesyjnymi myślami, które nie dają im spokoju i potrafią być bardzo wyczerpujące, tylko ułatwia wpadniecie w nałóg. Skłonność tą widać między innymi u tych, którzy zmagają się z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi – według niektórych badań wskaźnik współwystępowania uzależnień u osób z OCD wynosi aż 40%.

Osobowość nałogowa – jak zapobiec rozwojowi uzależnienia?

Warto ponownie podkreślić, że osobowość uzależnieniowa nie oznacza, że nałóg z pewnością wystąpi. Jeśli jednak posiadasz cechy składające się na nią, dobrze jest mieć świadomość, że znajdujesz się w grupie ryzyka. Znajomość czynników, które zwiększają skłonność do uzależnień, pozwala bowiem na uniknięcie ewentualnych problemów wynikających z uwikłania się w nałóg, a także na szybszą reakcję w przypadku, gdy zaobserwujesz u siebie jego pierwsze symptomy. Warto również dodać, że wiedza na temat tego, jakie cechy mogą przyczyniać się do jego rozwoju, umożliwia ich przepracowanie i redukcję ich intensywności zawczasu.