Czy od leków sprzedawanych bez recepty można się uzależnić?

Znaczna większość farmaceutyków o działaniu narkotycznym dostępna jest wyłącznie na receptę. Ma to na celu zminimalizowanie ryzyka nadużywania ich przez osoby, które chcą zażyć je w celach pozamedycznych, rekreacyjnych oraz ryzyka rozwoju lekomanii na większą skalę. Z tego powodu w społeczeństwie panuje przekonanie, że leki bez recepty to medykamenty, od których nie da się uzależnić. Czy jednak rzeczywiście tak jest? Wyjaśniamy.

Czy leki sprzedawane bez recepty mogą prowadzić do uzależnienia?

Leki OTC to leki sprzedawane bez recepty, pozwalające na samoleczenie przy symptomach łagodniejszych chorób, jak przeziębienie, grypa, alergie czy choroba lokomocyjna. Ich zakup nie wymaga uprzedniej konsultacji z lekarzem ze względu na to, iż wykazują one słabsze działanie niż farmaceutyki dostępne wyłącznie na receptę. Od wielu z nich rzeczywiście nie da się uzależnić, istnieją jednak takie środki, które posiadają potencjał uzależniający, a przyjmowane w większych dawkach wywołują działanie odurzające. Nie są to co prawda typowe leki narkotyczne – narkotyki bez recepty nie są sprzedawane przez farmaceutów. Zawierają za to w swoim składzie te same substancje psychoaktywne, co medykamenty na receptę, tylko że w mniejszym stężeniu. Z tego powodu, osoby, które chcą się nimi odurzyć, zażywają je w dużych ilościach naraz. Wiąże się to nie tylko z zagrożeniem rozwoju uzależnienia fizycznego i psychicznego, ale także ciężkim zatruciem spowodowanym przez przedawkowanie pozostałych substancji czynnych.

Warto również wspomnieć o tym, że preparat wcale nie musi posiadać w składzie substancji psychoaktywnej, aby się od niego uzależnić. Dobrym przykładem może być uzależnienie od leków przeciwbólowych lub nasennych (niektórych). Wówczas lekomania przybiera przede wszystkim postać uzależnienia psychicznego, a jej przyczyną nie jest chęć odurzenia się, a właśnie chęć pozbycia się bólu „na stałe” lub też samodzielne „wyleczenie” bezsenności.

Najczęstsze leki OTC, od których można się uzależnić

Do uzależnień najczęściej dochodzi w przypadku leków posiadających w składzie:

• Kodeinę – to lek opioidowy, który występuje między innymi w niektórych preparatach na kaszel. Stosowana jest w leczeniu suchego, uporczywego kaszlu, ale wykazuje również działanie przeciwbólowe. W większych ilościach wywołuje uczucie euforii, zadowolenia oraz apatię i senność. Psychiczne uzależnienie od kodeiny może wykształcić się już po kilkunastu dniach, a jej przedawkowanie może być śmiertelne.
• Benzydamina – substancja będąca składnikiem niektórych preparatów ginekologicznych, tabletek do ssania i aerozoli do łagodzenia stanów zapalnych jamy ustnej i gardła. Działa przeciwbólowo, znieczulająco i przeciwzapalnie, a w wysokich dawkach wywołuje euforię, pobudzenie, omamy wzrokowo-słuchowe i niepokój. Jej przedawkowanie może powodować zaburzenia czucia, przyspieszenie akcji serca czy drgawki.
• Dekstrometorfan – syntetyczna pochodna morfiny, działająca przeciwkaszlowo i łagodząca objawy przeziębienia. W dużych dawkach często powoduje euforię, omamy wzrokowo-słuchowe i pobudzenie, a niekiedy również ataki paniki. Uzależnia psychicznie i fizycznie, a jego długotrwałe stosowanie może upośledzać procesy uczenia.
• Pseudoefedryna – substancja zawarta w lekach do objawowego leczenia nieżytu nosa. Spożycie jej w wysokich dawkach wywołuje pobudzenie i euforię, a czasem może również doprowadzić do zaburzeń pracy serca.
• Loperamid – zawarty w niektórych lekach przeciw biegunce. Wysokie dawki wywołują uczucie euforii zbliżone stopniem nasilenia do efektu, jakie daje zażycie heroiny lub morfiny. Jego przedawkowanie niekiedy prowadzi do depresji oddechowej, która w przypadku braku szybkiej pomocy medycznej może skutkować nagłą śmiercią.

Potencjał uzależniający wykazują również krople do nosa zawierające m.in. ksylometazolinę oraz środki przeczyszczające z zawartością np. siarczanu magnezu czy bisakodylu. Krople działają bardzo szybko, jednak ich stosowanie przez dłuższy czas powoduje efekt przeciwny do zamierzonego, skutkując stałym zatkaniem nosa. W niektórych przypadkach ich nadużywanie może doprowadzić nawet do zaniku błony śluzowej nosa i uszkodzenia przegrody nosowej. Zbyt częste korzystanie ze wspomnianych środków przeczyszczających może natomiast skutkować zaburzeniem elektrolitowym i pracy serca, odwodnieniem, a w skrajnych przypadkach – nawet do raka jelita grubego.

Jak zapobiegać uzależnieniu od leków dostępnych bez recepty?

Leki dostępne bez recepty, przyjmowane w normalnych dawkach, są dla użytkownika zupełnie niegroźne. To dopiero ich wysokie stężenie w organizmie może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych i rozwoju uzależnienia. Właśnie dlatego tak istotne jest przestrzeganie zaleceń lekarskich i zaleceń producenta. Pamiętaj, aby nie przekraczać zalecanych dawek, a lek stosować w wyznaczonych w ulotce odstępach czasu. Dobrym pomysłem będzie również spytanie farmaceuty o bezpieczniejsze, alternatywne preparaty, które nie posiadają potencjału uzależniającego. Jeśli natomiast zauważyłeś/zauważyłaś u siebie skutki uboczne nadużywania leków, spróbuj stopniowo je odstawić i zastąpić łagodniejszym farmaceutykiem. W przypadku braku poprawy, konieczne będzie udanie się do lekarza rodzinnego.

Pamiętaj, że uzależnienie od leków bez recepty to nadal uzależnienie, które w skutkach może być równie poważne, co nadużywanie leków na receptę czy narkotyków. Jeśli już się rozwinie, konieczne będzie udanie się na odwyk, a w przypadku preparatów bez zawartości substancji psychoaktywnych – skorzystanie z pomocy terapeutycznej.