Uzależnienie od leków przeciwbólowych jest formą toksykomanii. Zależność ta nierzadko określana jest również mianem lekomanii lub lekozależności. Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 lekozależność jest chorobą. Lekozależność stanowi coraz większy problem społeczny, spowodowane jest to łatwo dostępnością środków przeciwbólowych i przekonaniem, że dostępne w aptekach tabletki przeciwbólowe nie powodują uzależnienia. Tymczasem permanentne zażywanie leków o działaniu przeciwbólowym przez dłuższy czas i w większych ilościach może doprowadzić do wykształcenia się uzależnienia psychicznego i fizycznego. Lekomania związana jest z szeregiem negatywnych skutków ubocznych na działanie całego organizmu. Powoduje bowiem uszkodzenia narządów wewnętrznych, a w skrajnych przypadkach może być to przyczyną śmierci chorego. Do uzależnienia najczęściej dochodzi w wyniku długotrwałego zażywania tabletek opioidowych i nieopioidowych oraz niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Pacjenci najczęściej sięgają po paracetamol i ibuprofen uważając, że są to najbezpieczniejsze środki przeciwbólowe, które mogą zażywać zarówno dorośli, jak i dzieci. Niemniej jednak przekroczenie dobowej dawki leku przeciwbólowego może doprowadzić do przedawkowania i zatrucia organizmu. Należy zatem wskazać, że przyjmowanie tabletek przeciwbólowych przez dłuższy czas i w większych ilościach prowadzi do rozwoju uzależnienia. Czym zatem objawia się lekozależność? Jak odstawić leki przeciwbólowe? Czym grozi nadużywanie leków przeciwbólowych?
OBJAWY UZALEŻNIENIA OD LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH
Wśród leków o działaniu przeciwbólowym należy wyróżnić dwie grupy:
- leki nienarkotyczne, które dostępne są w aptekach bez recepty i mogą być zażywane według własnego uznania; są to między innymi paracetamol, ibuprofen, ketoprofen czy aspiryna; środki te wykazują słabsze działanie, dlatego zazwyczaj nie powodują uzależnienia fizycznego, niemniej jednak skutkują wystąpieniem zależności psychicznej;
- leki narkotyczne, czyli środki opioidowe, które zawierają kodeinę, morfinę, tramadol czy buprenorfinę; do tej grupy leków zaliczane są środki o silnym lub bardzo silnym działaniu, które charakteryzują się wyjątkowo szybką zdolnością do znoszenia bólu, leki te ze względu na swój skład dostępne są wyłącznie na receptę i w ściśle określonych wypadkach; stosowanie powinno się opierać zgodnie z zaleceniami lekarskimi, gdyż wykazują wysoki potencjał uzależniający.
Objawem uzależnienie od leków przeciwbólowych jest charakterystyczny zespół odstawienny. Stanowi on pakiet objawów fizycznych i psychicznych, które pojawiają się w wyniku zaburzenia biochemicznej równowagi organizmu. W sytuacji odstawienia lub znacznego ograniczenia ilości przyjmowanych dawek pojawiają się nieprzyjemne dolegliwości, które są wynikiem skutków ubocznych działania substancji psychoaktywnych na ludzki organizm. W skrajnych przypadkach mogą skutkować przedawkowaniem i zatruciem organizmu, a nawet śmiercią uzależnionego. Niemniej jednak zanim dojdzie do poważnych następstw uzależnienia, u chorych zaobserwować można charakterystyczne objawy lekomanii. Symptomem świadczącym o możliwości pojawienia się uzależnienia jest nadmierne zażywanie leków przeciwbólowych oraz permanentne uskarżanie się na dolegliwości bólowe, które mają stanowić usprawiedliwienie zażywania zwiększonych dawek i ilości tabletek. Niepokojącym objawem mogą być również częstsze wizyty u lekarza w celu uzyskania recepty na dostępne w aptekach silne środki przeciwbólowe. Charakterystyczne u osób uzależnionych są wizyty u różnych lekarzy, ponieważ ten sam doktor może nie chce opisywać dużych ilości leków. Z tego powodu chory może podejmować próby uzyskania medykamentów uzależniających od innych specjalistów, którzy go nie znają. W przypadku uzależnienia od środków przeciwbólowych charakterystyczne jest również zjawisko zwiększonej tolerancji. Wiąże się to z koniecznością przyjmowania coraz większych dawek leku w celu osiągnięcia zadowalającego efektu. Niepokojącym objawem, który może świadczyć o istnieniu lekomanii, jest wrażliwość, frustracja, a nawet agresja w sytuacji kierowania uwag o nadużywaniu – co do ilości dawek zażywanych leków. Wszelka działalność uzależnionego jest skierowana na uzyskiwanie tabletek i środków przeciwbólowych, dlatego inne sfery aktywności są zaniedbywane. Osłabieniu ulegają więzi rodzinne i towarzyskie, chory zaniedbuje obowiązki zawodowe i domowe oraz rezygnuje z dotychczasowych pasji. Należy wskazać, że lekomania jest poważną chorobą, która degradacyjne wpływa nie tylko na funkcjonowanie lekomana, ale również na jego zdrowie psychiczne i fizyczne. Zażywanie zwiększonych dawek leków może doprowadzić do zatrucia i przedawkowania leków przeciwbólowych, które w skrajnych przypadkach może doprowadzić nawet do śmierci uzależnionego. Z tego powodu ważna jest umiejętność rozpoznania objawów przedawkowania leków przeciwbólowych.
SKUTKI NADUŻYWANIA LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH
Nadużywanie leków przeciwbólowych skutkuje wieloma poważnymi konsekwencjami. Nadmierne i zbyt częste stosowanie tabletek i środków o działaniu przeciwbólowym powoduje bowiem pojawieniem się zależności fizycznej i psychicznej. Leki bowiem powodują przystrojenie czynności psychiczne i somatycznych organizmu. Wynikiem tego w momencie odstawienia lub znacznego ograniczenia ilości zażywanego leku pojawić się mogą objawy zespołu abstynencyjnego (odstawiennego). Występują wówczas nieprzyjemne, dolegliwe doznania i objawy, które niejako zmuszają do ponownego zastosowania danego środka przeciwbólowego. Warto wskazać, że u lekomana najczęściej i najszybciej wytwarza się uzależnienie psychiczne, które wiąże się z trudnościami w przezwyciężeniu chęci przyjmowania substancji wykazującej działanie przeciwbólowe. Do uzależnienia fizycznego od tabletek przeciwbólowych dochodzi rzadziej i stosunkowo później. Oznacza to, że aby wykształciła się zależność fizyczna, konieczny jest stosunkowo dłuższy okres czasu przyjmowania tabletek przeciwbólowych. Związane jest to bezpośrednio z wykształceniem się zjawiska tolerancji. Wiąże się to z koniecznością przyjmowania coraz większych dawek środków przeciwbólowych w celu uzyskania zadowalającego efektu. W sytuacji zaś odstawienia lub znacznego ograniczenia dawek leku przeciwbólowego pojawiają się zazwyczaj nudności i wymioty, biegunka, niepokój, nerwowość, a także bóle całego ciała i zimne dreszcze.
JAK LECZYĆ UZALEŻNIENIE OD LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH?
Leczenie uzależnienia od leków przeciwbólowych uzależnione jest od rodzaju środków przeciwbólowych. W tym znaczeniu leczenie jest znacznie trudniejsze w przypadku leków narkotycznych, ponieważ powodują one większe uzależnienie psychiczne i przyczyniają się do wystąpienia licznych skutków ubocznych. Niemniej jednak leczenie uzależnienia od leków przeciwbólowych zazwyczaj rozpoczyna się od konsultacji lekarskiej, podczas której lekarz ocenia ogólny stan pacjenta i fazę uzależnienia. Pierwszym etapem leczenia jest odtrucie, czyli detoks organizmu z substancji psychoaktywnych zawartych w lekach. Proces ten obejmuje odtrucie, pomoc w radzeniu sobie z objawami zespołu odstawienia i ustabilizowanie procesów psychofizycznych organizmu pacjenta. W przypadku silnego uzależnienia i licznych skutków ubocznych będących wynikiem długotrwałego zażywania leków przeciwbólowych konieczne jest skierowanie pacjenta na oddział toksykologii. Po przeprowadzeniu podstawowego odtrucia i ustąpieniu silnych objawów zespołu abstynencyjnego konieczne jest przejście do drugiego etapu leczenia lekomanii. Polega ona na oddziaływaniach psychoterapeutyczne i prowadzeniu działalności edukacyjnej co do skutków i mechanizmów uzależnienia oraz sposobów radzenia sobie z przeciwnościami i trudnościami w życiu codziennym. Terapeuta wskazuje możliwe drogi radzenia sobie z głodem narkotykowym czy innymi trudnościami, które mogą pojawić się po wyjściu z ośrodka i zakończeniu leczenia. Należy wskazać, że leczenie lekomanii to długotrwały i trudny proces, który wymaga wsparcia najbliższych i pomocy w wyjściu z nałogu. Leczenie lekozależności możliwe jest w trybie ambulatoryjnym lub stacjonarnym. Niemniej jednak warto wskazać, że najskuteczniejsze jest na leczenie stacjonarne w specjalistycznych ośrodkach leczenia odwykowego, których pacjenci mają dostęp do specjalistów z różnych dziedzin: lekarzy psychologów i psychoterapeutów.