Powszechny dostęp do leków nie tylko w aptekach, ale i na stacjach benzynowych, czy w supermarketach sprawia, że wiele osób zaczyna lekceważyć ryzyko, jakie związane jest z nadmiernym przyjmowaniem tych preparatów. Skoro popularne tabletki dostępne są przy kasie, czyli tam, gdzie klient jest najbardziej podatny na zakup o charakterze impulsywnym, to można uznać, że leki są jak batoniki, czy drażetki. Temu zgubnemu wyobrażeniu ulega wiele osób, nieświadomych, że właśnie wkraczają na drogę do lekomanii.
Czym są funkcje poznawcze?
Funkcje poznawcze to nic innego, jak podstawowe umiejętności intelektualne, które pozwalają na zbieranie informacji z zewnątrz i ich przetwarzanie w procesie myślenia. Funkcje poznawcze to koncentracja, pamięć, umiejętność czytania ze zrozumieniem, rozwiązywania konfliktów, podejmowania decyzji, czy zdolność do przyswajania nowych informacji. Wszystko to, czego upatrujemy w prawidłowym rozwoju dziecka. Poziom, na którym plasują się funkcje poznawcze, determinuje bowiem sukcesy w nauce, pracy, ale i w relacjach międzyludzkich. Im lepiej rozwinięte funkcje poznawcze, tym większe powodzenie w codziennym życiu.
Czym są zaburzenia poznawcze?
Funkcje poznawcze są silnie skorelowane z kondycją umysłu, która osłabia się wraz z wiekiem lub ze względu na niekorzystne czynniki zewnętrzne. Czy upośledzenie funkcji poznawczych występuje zatem tylko w podeszłym wieku? Otóż nie. Zaniedbanie higieny umysłu może doprowadzić do tego, że zaburzenia poznawcze, czyli na przykład problemy z koncentracją, zapamiętywaniem, czy przyswajaniem nowych informacji wystąpią już w młodym wieku. Może przyczynić się do tego brak snu, czy stres, podczas którego wydziela się kortyzol. Jeśli ten hormon utrzymuje się na wysokim poziomie przez długi czas, może spowodować nie tylko problemy z koncentracją, ale i zaburzenia pamięci długotrwałej. Funkcje poznawcze osłabiają się również w wyniku chorób takich jak niedoczynność tarczycy, czy infekcje układu moczowego, czy oddechowego. Ciało to złożona materia, w której dolegliwości fizyczne determinują kondycję psychiczną i odwrotnie. Zaburzenia funkcji poznawczych występują również u osób, które uzależniły się od leków.
Od jakich leków najłatwiej się uzależnić?
W gronie leków, od których pacjenci najczęściej się uzależniają, są środki przeciwbólowe, nasenne i uspokajające. Łatwo zauważyć, że tego typu preparaty to są właśnie te leki, które bez recepty można kupić w każdym supermarkecie. Apteki również nie reglamentują ich sprzedaży. Choć zawartość substancji aktywnej stosunkowo nie jest duża, to regularne przyjmowanie wielu tabletek dziennie może być tragiczne w skutkach, dlatego tak ważne jest leczenie uzależnienia od leków. Istnieje jeszcze jedna droga do lekomanii. W wielu przewlekłych stanach ostrego bólu lekarze sami przepisują pacjentowi opioidy takie jak morfina, która pozwala ten ból uśmierzać. Opioidy należą do leków silnie uzależniających, a trudno odmówić ich cierpiącej osobie. Ze względu na globalizację i wzrost tempa życia, coraz więcej osób potrzebuje wsparcia psychiatry. Wizyty często kończą się wypisywaniem recept na benzodiazepiny, które muszą być stosowane przez długi czas, a cechują się wysokim ryzykiem uzależnienia. W ostatnim okresie obserwujemy również wysoki poziom diagnostyki zaburzeń ADHD, które również leczy się stymulantami o wysokim potencjale uzależniającym.
Zaburzenia poznawcze u osób uzależnionych od leków
Większość leków o charakterze uzależniającym działa otępiająco. Leki uspokajające, nasenne, czy przeciwlękowe mają za zadanie odciąć osobę cierpiącą od zewnętrznych bodźców, powodując pewne otępienie umysłu, które jest jednoznaczne z osłabieniem funkcji poznawczych. Osoba uzależniona zaczyna z obojętnością podchodzić do wydarzeń natury codziennej, co wpływa na jakość relacji międzyludzkich. Uzależnienie od leków łatwo ukryć, dlatego należy wzmocnić swoją czujność, gdy najbliższy gromadzi zapasy leku lub wpada w rozdrażnienie i panikę, gdy nie może zażyć kolejnej tabletki. Wpływ lekomanii na organizm zwykle zauważają osoby z najbliższego grona. Sam uzależniony długo wypiera problem, ponieważ w przypadku lekomanii łatwo usprawiedliwić potrzebę sięgnięcia po kolejną tabletkę: „bez nasennych nie zasnę, a przecież muszę być w stanie jutro pracować”, „bez przeciwbólowych nie mogę wytrzymać”, „przecież to lekarz przepisał mi te leki”.
Czy zaburzenia poznawcze są odwracalne?
Zaburzone funkcje poznawcze to nie wyrok, z którym nie da się już nic zrobić. W przypadku osób borykających się z lekomanią konieczne jest najpierw wyeliminowanej podstawowej przyczyny tych zaburzeń, czyli uzależnienia od leków. Leczenie jest nie łatwe, ale jest kluczowe, aby móc zacząć pracować nad poprawą funkcji poznawczych. Pacjentów czeka trening umysłu, który zaleca się wszystkim bez względu na wiek, czy historię uzależnień. Pomóc może rozwiązywanie krzyżówek, łamigłówek, ćwiczenie pamięci, czy nauka całkowicie nowych umiejętności np. gry na instrumencie. Warto spróbować medytacji, mindfulness oraz przede wszystkim zadbać o dietę, umiarkowaną aktywność fizyczną i jakościowy sen (tutaj przydatna może okazać się inteligenta opaska lub smartwatch, który mierzy jakość snu i ilość aktywności fizycznej). Ta powszechnie dostępna technologia może okazać się świetnym narzędziem do motywacji i samoświadomości.