Alkoholizm medycznie kwalifikowany i diagnozowany jest jako chroniczna, przewlekła i potencjalnie śmiertelna choroba, która może pojawić się zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Wraz z jej rozwojem rośnie tolerancja na coraz większe dawki alkoholu w organizmie. Dodatkowo pojawia się uzależnienie fizyczne w postaci zespołu odstawiennego. Oznacza to, że po przerwaniu lub zmniejszeniu spożycia alkoholu występują objawy abstynencyjne. Choroba powoduje nie tylko zmiany neurologiczne i emocjonalne, ale prowadzi również do degradacji życia społecznego. Osoby uzależnione stopniowo wycofują się z kontaktów interpersonalnych i uciekają w nałóg. Jak rozpoznać chorobę? Jak zaczyna się alkoholizm, jakie są jego oznaki?
JAKIE SĄ ETAPY UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU?
Alkoholizm, podobnie jak każda choroba, posiada kilka etapów. Psychoterapeuci i klinicyści wciąż podejmują próby definiowania uzależnienia od alkoholu, wyróżnienia faz choroby i objawów z nimi związanych. Jednak najbardziej znanym podziałem etapów jest ten, zaproponowany przez Elvina Mortona Jellinka w pracy „Koncepcja choroby alkoholowej”. Zgodnie z typologią zaproponowaną przez autora wyróżnić można 4 stadia alkoholizmu: prealkoholową, ostrzegawczą, krytyczną i przewlekłą. Różnią się one między sobą objawami i stopniem nasilenia. Oznacza to, że choroba alkoholowa nie ujawnia się nagle, ale rozwija się w czasie. W poszczególnych fazach alkoholizmu występują objawy ostrzegawcze, które w porę zauważone mogą zostać skutecznie zahamowane. Konieczna do tego jest jednak reakcja i pomoc otoczenia.
FAZA WSTĘPNA ALKOHOLIZMU
Faza wstępna, określana również jako prealkoholowa i objawowa, może trwać nawet kilka lat i nie wzbudzać podejrzeń. Charakterystyczne, wczesne objawy dla tej fazy nie odbiegają od konwencjonalnego, akceptowanego społecznie wzorca picia. Osoba spożywająca alkohol wiąże stan upojenia z pozytywnymi konsekwencjami. Napoje wyskokowe ułatwiają pokonywanie nieśmiałości i nawiązywanie kontaktów społecznych. Ponadto, alkohol działa na pijącego uspokajająco, rozluźniająco i ułatwia zasypianie w stresujących okresach życia. Alkoholizowanie się staje się strategią radzenia sobie z trudnościami i nieprzyjemnymi sytuacjami. Co więcej, potencjalny alkoholik nie pije w samotności, ale szuka okazji, wiąże się to z częstymi imprezami i spotkaniami towarzyskimi. Efektem częstego spożywania napojów wysokoprocentowych jest wzrost tolerancji na alkohol.
FAZA OSTRZEGAWCZA ALKOHOLIZMU
Kolejnym etapem alkoholizmu jest faza ostrzegawcza, zwana również zwiastunową, to etap wewnętrznego przymusu picia. Poza tym, że osoba szuka okazji do spotkań towarzyskich, pije również w samotności. U alkoholika pojawia się wstyd i unikanie rozmów o alkoholu. Mimo, że uzależniony zauważa zmiany w sposobie alkoholizowania się, racjonalizuje przyczyny i usiłuje znaleźć dla nich wytłumaczenie. Charakterystycznym objawem jest pojawianie się palimpsestu, czyli luki pamięciowej (potoczne określanej jako „urwanie się filmu”). Osoba pozostaje przytomna, mimo to nie pamięta co się z nią działo po upiciu się. Dodatkowo, zaobserwować można niepokojące zachowania w postaci: przyspieszania tempa picia (inicjowanie kolejek), zmiany w zachowaniu po alkoholu, potajemne spożywanie napojów wyskokowych (bez okazji, w samotności). Co więcej, u osoby alkoholizującej się pojawiają się wyrzuty sumienia związane ze zbyt częstym piciem, ale są one racjonalizowane. Dlatego uzależniony nie dopuszcza myśli, że może mieć problem alkoholowy, a na uwagi otoczenia reaguje rozdrażnieniem i zaprzeczeniem, a nawet agresywnym zachowaniem.
FAZA KRYTYCZNA ALKOHOLIZMU
Faza krytyczna równoznaczna jest z utratą kontroli nad piciem. Mogą pojawiać się okresy abstynencji, lecz krótkie. Alkoholik traci kontakt z rzeczywistością, zaniedbuje podstawowe role społeczne, zawodowe i rodzinne, przestaje dbać o wygląd i otoczenie. Mimo wyraźnych objawów osoba uzależniona nadal nie przyznaje, że ma problem i racjonalizuje swoje zachowania. Pojawiają się również pierwsze fizyczne symptomy uzależnienia tzw. głód alkoholowy. U pijącego zauważyć można spadek samooceny, poczucie pustki i bezradności. Chory może zacząć komunikować potrzebę pomocy, próbować uzyskać kontrolę nad piciem poprzez wyznaczanie dni abstynencji. Co więcej, mogą pojawić się próby samobójcze będące wynikiem bezradności.
FAZA CHRONICZNA CHOROBY ALKOHOLOWEJ
Ostatnim stadium alkoholizmu jest faza chroniczna. Następuje wyzbycie się zahamowań i wyrzutów sumienia oraz degradacja życia społecznego, rodzinnego i zawodowego. Dochodzi do utraty pracy, a z czasem również relacji z najbliższymi. Normą stają się ciągi, które trwają kilka, a nawet kilkanaście dni. Między okresami picia pojawiają się objawy zespołu abstynencyjnego w postaci m.in.: drgawek, wymiotów, nadwrażliwości na bodźce, skoków ciśnienia, uczucia napięcia, drżenia rąk, bólów głowy, zaburzenia snu i lęków. Co więcej, może wystąpić przewlekła psychoza alkoholowa. Pojawiają się również objawy natury psychicznej tj.: depresja, obniżony nastrój, zaburzenia pamięci i koncentracji. Stan permanentnego upojenia alkoholowego prowadzi do całkowitego wyniszczenia i wyczerpania organizmu. Dlatego na tym etapie istnieje duże ryzyko śmiertelności, które jest związane z uszkodzeniem narządów wewnętrznych, często pojawia się marskość i niewydolność wątroby. Charakterystyczne jest również gwałtowne obniżenie tolerancji na alkohol. Warto podkreślić, że powyższa typologia wg Jellinka określa jedynie schemat rozwoju choroby alkoholowej i wchodzenia w uzależnienie. Trudno jednoznacznie wytyczyć granicę pomiędzy poszczególnymi jej etapami, ponieważ są one płynne, a kolejność występowania objawów w poszczególnych fazach może być odmienna, w zależności od indywidualnych cech osób. Co ważne, terapia i leczenie choroby mające na celu zatrzymanie jej postępu są możliwe na każdym jej stadium. Dlatego też niezależnie od wieku i stopnia zaawansowania uzależnienia, wszyscy pacjenci mają możliwość powrotu do całkowitej trzeźwości.