Uzależnienie od hazardu –
definicja, objawy, przyczyny I skutki

NA CZYM POLEGA UZALEŻNIENIE OD HAZARDU? – DEFINICJA

Hazard, podobnie jak inne uzależnienia, jest przewlekłą i chroniczną chorobą. Uzależnienie hazardowe wiąże się z utratą kontroli nad własnym zachowaniem, pomimo odczuwania nieprzyjemnych skutków nałogu. Uzależnienie charakteryzuje się regularnym powtarzaniem czynności bez określonej, racjonalnej motywacji. W momencie zaprzestania grania pojawiają się natrętne myśli i osłabiona zdolność koncentracji na innej aktywności i czynnościach. Uzależnienie od hazardu w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 określane jest jako nienormalne zachowanie bądź utrata kontroli nad popędami (hazard kompulsywny) i zaliczone jest do uzależnień behawioralnych. Zaburzenie charakteryzuje się częstymi, powtarzanymi czynnościami związanymi z uprawianiem hazardu, zjawisko to nazywane jest patologicznym hazardem. Rozpoznanie patologicznego hazardu, zgodnie z DCR-10, możliwe jest w momencie, kiedy w przeciągu dłuższego okresu czasu (zazwyczaj miarą jest tu ostatni rok) wystąpi kilka symptomów. Należą do nich:

• kontynuowanie grania, nawet pomimo braku zysku i powodowanego tym dyskomfortu,
• natrętne myśli, intensywne pragnienie gry, których nie można opanować siłą woli,
• towarzyszące wyobrażenia i wizje, które dotyczą rzekomej wielkiej wygranej,
• kilka epizodów kompulsywnego grania powtarzanych w ciągu ostatniego roku.

Uzależnienie od gier hazardowych może mieć różną postać. W tym znaczeniu można mówić o rodzajach hazardu, które związane są z zakładami wzajemnymi, z grami karcianymi (mi.in poker, Black Jack) czy ruletką (gry cylindryczne), ale również z grami liczbowymi (np. lotto), automatami do gier (maszyny, które sterowane są elektronicznie), grą w kości, zakładami sportowymi (bukmacherstwo), wyścigami konnymi, grami bingo czy grą na giełdzie. Co więcej, hazard może być związany również z konkursami telewizyjnymi (audiotele, które kuszą wizją łatwych, szybkich pieniędzy) oraz kasynami online, związanymi z grą w sieci (przez internet).

Można dokonać również klasyfikacji na hazard rekreacyjny, związany z formą spędzania wolnego czasu, a także na hazard ryzykowny, problemowy i patologiczny.

Uzależnienie od hazardu określane jest również jako choroba ukryta, ponieważ nie ma widocznych symptomów i objawów fizycznych, które występują w przypadku uzależnienia od alkoholu czy narkotyków.

OBJAWY UZALEŻNIENIA OD HAZARDU

Pierwsze objawy, które mogłyby świadczyć o uzależnieniu od hazardu zazwyczaj są ignorowane przez najbliższe otoczenie i rodzinę. Granie ma charakter okazjonalny i nie różni się niczym od społecznie uznanego wzorca korzystania z gier losowych, zręcznościowych, hazardowych czy innych np. na automatach lub w internecie (gry online). Zakup zdrapki, kupno losu, wzięcie udziału w loterii bądź wizyta w kasynie w ramach rozrywki zazwyczaj nie jest traktowana przez osoby postronne w kategoriach zachowań ryzykownych. Na tym etapie właściwa ocena sytuacji oraz kontrola własnego zachowania, umożliwia przerwanie i wycofanie się z dalszej gry, na wynik której ludzie nie mają żadnego wpływu. Zazwyczaj niepokojące dla otoczenia są symptomy, które mogą świadczyć już o istnieniu i rozwoju choroby. O uzależnieniu od hazardu świadczy koncentracja na grach hazardowych, w tym również poszukiwanie sposobów zdobycia gotówki i opracowywanie strategii, obstawianie coraz większych sum pieniędzy i spędzanie coraz więcej czasu w kasynie. Hazardzista zauważając problem podejmuje próby i składa obietnice związane z rzuceniem hazardu, jednak zaprzestanie grania wiąże się z wystąpieniem rozdrażnienia, nerwowości, a nawet agresji, nad którymi hazardzista nie panuje. Cechą charakterystyczną są natrętne myśli, brak możliwości skupienia i koncentracji na innych czynnościach. Cała aktywność hazardzisty skoncentrowana jest na pozyskiwaniu źródeł finansowania (zaciąganie pożyczek, zastawianie rzeczy własnych lub będących wspólnym majątkiem). Osoba uzależniona od hazardu traktuje grę jako sposób rozwiązywania problemów nie tylko finansowych, również natury psychicznej i emocjonalnej, a także życiowych. Gra staje się odskocznią od codziennych zmartwień i pozwala na chwilę zapomnienia, co budzi pozytywne emocje oraz umożliwia relaks i odstresowanie. Pojawiają się próby okłamywania rodziny, których celem jest ukrycie wysokości obstawianych stawek i częstotliwości grania. Dodatkowo, dochodzi do utraty własnych zainteresowań, wycofanie z życia rodzinnego. Hazard staje się poważną chorobą, w momencie kiedy gra jest nie tylko rozrywką, ale związana jest z wewnętrznym przymusem dalszej gry. Zaprzestanie grania skutkuje pojawieniem się zespołu abstynencyjnego, który polega na tym, że uzależniony czuje wstyd, upokorzenie i smutek. Powrót do hazardu motywowany jest chęcią odegrania się. Wystąpienie pięciu lub więcej powyższych objawów zgodnie z kryteriami diagnostycznymi DSM-IV stanowi przesłankę do zdiagnozowania patologicznego hazardu.

Wyróżnić można cztery fazy uzależnienia od hazardu:

• faza zwycięstw – cechą charakterystyczną tego etapu jest okazjonalne uprawianie hazardu, pojawiają się jednak marzenia o dużej wygranej oraz pobudzenie związane z adrenaliną, nawet najmniejsze wygrane kwoty są źródłem euforii, gra traktowana jest w kategoriach rozrywki, niekiedy zapełnienia wolnego czasu,
• faza strat – objawia się obstawianiem coraz większych stawek, a brak wygranych generuje duże straty, na tym etapie dochodzi już do zaniedbywania bliskich i obowiązków zawodowych, ewentualna utrata pracy tłumaczona jest wizją wielkiej wygranej,
• faza desperacji – osoba uzależniona od hazardu popada w coraz większe kłopoty finansowe, cechą charakterystyczną jest pojawienie się poczucia winy z powodu długów, jednak hazardzista mimo psychicznego wyczerpania, nie jest w stanie przestać grać,
• faza utraty nadziei – jest to etap krytyczny, na którym dochodzi zazwyczaj do rozpadu rodziny, pojawia się spirala długów i piętrzące się problemy finansowe z wierzycielami, hazardziści w tej fazie miewają również myśli samobójcze.

PRZYCZYNY UZALEŻNIENIA OD HAZARDU

Trudno jednoznacznie określić przyczyny pojawienia się uzależnienia od hazardu. Każdy człowiek jest inny, kierują nim inne motywacje, ma indywidualne cechy i predyspozycje, które mogą go niejako predestynować do ujawnienia się skłonności do popadania w nałogi. W przypadku uzależnienia od hazardu można mówić o szeregu czynników wewnętrznych i zewnętrznych, które wpływają na rozwój choroby. Wymienić tu należy zaburzenia w samoocenie, może to dotyczyć zaniżonego obrazu własnej wartości, jak również osobowości narcystycznej i przekonaniu, że wszelkie przedsięwzięcia zakończą się sukcesem. Innym czynnikiem są problemy w relacjach interpersonalnych, która objawiają się wycofywaniem z relacji towarzyskich i unikaniem kontaktów z innymi osobami lub wręcz przeciwnie osamotnienie i chęć przezwyciężenia nieśmiałości poprzez nawiązywanie nowych znajomości. Co więcej, na uzależnienie od hazardu wpływ mogą mieć również silne stany pobudzenia, które pojawiają się w nieregularnych odstępach czasu.

Rozpoczęcie grania w gry hazardowe motywowane jest często chęcią rozrywki, przełamania monotonii i nudy, a także pragnieniem osiągnięcia sukcesu. Istotnym faktem jest to, że siłą napędową patologicznego hazardu jest silna potrzeba przeżycia napięcia, dreszczyku emocji, które pojawiają się podczas gry. Dlatego też, hazardziści grają by przeżyć mocne wrażenia, które gwarantuje im obstawianie wysokich sum. Jednak nie są to jedyne przyczyny popadania w uzależnienie hazardowe. Wpływ na nałóg ma również chęć wygrania i poprawienia własnej sytuacji materialnej bądź zdobycie pieniędzy na realizację marzeń.

SKUTKI UZALEŻNIENIA OD HAZARDU

Uzależnienie od hazardu nie powoduje fizycznych, somatycznych objawów, nie prowadzi tak jak w przypadku alkoholizmu do wyniszczenia organizmu. Nie oznacza to jednak, że nałóg nie ma żadnego wpływu na zdrowie hazardzisty. Pojawienie się uzależnienia jest przyczyną chronicznego przemęczenia, ponieważ uzależniony ryzyko traktuje w kategoriach radzenia sobie z trudnościami i problemami. Brak środków finansowych, długi i pożyczki są źródłem permanentnego stresu i wyczerpania psychicznego, nierzadko prowadzi to do pojawienia się depresji lub nerwicy. Hazard generuje kolejne problemy, a brak umiejętności ich rozwiązywania uruchamia machinę błędnego koła. Dlatego też hazardzista przedkłada grę nad inne obowiązki, uciekając przed skutkami swoich działań, co prowadzi bezpośrednio do pogorszenia sytuacji rodzinnej, społecznej, zawodowej i materialnej. Uzależnieni od hazardu mają problem z właściwą oceną sytuacji i logicznym myśleniem. Uważają, że na wynik gry wpływ ma ich doświadczenie i umiejętności, a nie zrządzenie losu i dzieło przypadku. Wszystko to prowadzi do zmian w sposobie myślenia i zaburzeń psychicznych. Przyczynia się również do zaciągania pożyczek i długów, których nie mogą spłacić. Konsekwencją tych działań jest często utrata całego majątku. Zaniedbywanie obowiązków w pracy skutkuje zwolnieniem i utratą jakiegokolwiek źródła utrzymania. Hazard ma również ogromny wpływ na zniszczenie więzi rodzinnych. Kłamstwa, sprzedawanie wspólnego majątku, przez żonę lub męża, skutkuje utratą zaufania i całkowitym rozpadem rodziny, która nie spełnia podstawowych funkcji bezpieczeństwa. Choroba jest źródłem stresu nie tylko dla samego uzależnionego, ale również dla jego najbliższych. Chroniczne zaburzenie poczucia bezpieczeństwa, niepokój i stres może być przyczyną pojawienia się u członków rodziny zaburzeń lękowych, depresji bądź problemów z bezsennością, owrzodzeniami żołądka czy bólami głowy. Ponadto, pojawiają się problemy emocjonalne i izolacja od bliskiej osoby, która ich krzywdzi, co przekłada się to na utrudnienie rozwiązania problemu. Hazardziści często zastawiają cały dobytek by zdobyć pieniądze na grę, dlatego też rodzina czuje się oszukana i wykorzystana. Wszystkie te czynniki wpływają na rozpad rodziny i są często przyczyną rozwodów. Co więcej, patologiczny hazard może być również przyczyną samobójstw zarówno wśród osób uprawiających hazard, jak i u członków ich rodzin.

HAZARD A PROFILAKTYKA UZALEŻNIENIA

Skutecznym remedium na pojawianie się nowych uzależnień hazardowych może być działalność informacyjno-edukacyjna ukierunkowana nie tylko na osoby dorosłe, ale przede wszystkim nastolatków. Poznanie mechanizmów powstawania nałogów, przyczyn, możliwych skutków i konsekwencji patologicznego grania, pozwoli na ukształtowanie w świadomości obrazu hazardu jako rozrywki, która potencjalnie może skutkować chorobą, prowadzącą do degradacji życia rodzinnego, społecznego i emocjonalnego. Na uzależnienia behawioralne szczególnie narażeni są młodzi ludzie, uprawianie hazardu jest dla nich nową przygodą, przeżywaniem nieznanej ekscytacji i silnych emocji. Rozwijający się układ nerwowy młodych ludzi, bardzo szybko uzależnia się od silnych doznań, które w przypadku uzależnienia behawioralnego, którym jest hazard, pojawia się już na pierwszym etapie rozwoju nałogu. Dlatego też ogromną rolę w profilaktyce uzależnień spełniają rodzice, którzy wychowują i socjalizują dzieci. Konieczne jest ostrzeganie i wdrożenie kontroli zachowań ryzykownych.

Hazard, podobnie jak inne uzależnienia, prowadzi do degradacji życia społecznego i emocjonalnego, jest przyczyną dysfunkcji w rodzinie i zawsze prowadzi do negatywnych konsekwencji, odbijających się na jakości egzystencji. Wdrożenie leczenia jest szansą na odzyskanie kontroli nad własnym życiem, jednak terapia odwykowa jest długotrwała i trudna. Leczenie uzależnienia od hazardu związane jest z koniecznością utrzymania całkowitej abstynencji. W tym znaczeniu uzależniony nie może uczestniczyć w grach zarówno hazardowych (co jest oczywiste), jak i towarzyskich. Nie ma zatem możliwości grania w ping-ponga, bierki, bilard, kręgle, czy jakiekolwiek inne rodzaje gier zręcznościowych. Co więcej, abstynencja wiąże się również z nieuczestniczeniem w grach nawet w roli obserwatora. Niemożliwe jest zatem oglądanie teleturniejów telewizyjnych. Celem tych działań jest uwolnienie myśli hazardzisty od jakichkolwiek aspektów grania. Istotne jest również zachowanie abstynencji od alkoholu, jako potencjalnego źródła niebezpieczeństwa powrotu do nałogu. Leczenie uzależnienia behawioralnego stanowi długotrwały i trudny proces. Terapia ukierunkowana jest na przepracowanie problemów, zmianę sposobu myślenia i nawyków. Konieczne jest zatem wypracowanie nowych form radzenia sobie z trudnościami oraz koncentracja na wyjściu i walki z nałogiem.

Bibliografia:

• • • Habrat B. (red.), Zaburzenia uprawienia hazardu i inne tak zwane nałogi behawioralne, Wyd. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2016
    • Lelonek-Kuleta B., Psychospołeczne korelaty uzależnień od gier hazardowych, Wyd. KUL, Lublin 2012

Artykuł zweryfikował Piotr Strojnowski – dyplomowany instruktor terapii uzależnień. Ukończył Studium Terapii Uzależnień na Uniwersytecie Zielonogórskim w dziedzinie leczenia narkomanii oraz Studium Terapii Uzależnień i Studium Pomocy Psychologicznej w Instytucie Psychologii Zdrowia w Warszawie.