Czynniki środowiskowe to obok predyspozycji genetycznych i ogólnej sytuacji życiowej jedne z najważniejszych faktorów przyczyniających się do rozwoju uzależnienia. Zaliczają się do nich zarówno wychowanie czy znajomi, którymi osoba się otacza, jak i ugruntowane w społeczeństwie obyczaje. W Polsce szczególnie problematyczna w tym kontekście jest kultura picia alkoholu, której negatywny wpływ nie ogranicza się niestety do spożywania większych ilości napojów wyskokowych i związanych z tym konsekwencji zdrowotnych. Wyjaśniamy, jaką rolę odgrywają tradycje w rozwoju alkoholizmu wśród Polaków oraz w jaki sposób przyczyniają się do jego rozwoju.
Alkoholizm w Polsce – rola tradycji i kultury
Alkohol to używka, która przez setki lat zajmowała szczególne miejsce w kulturze polskiej. Była traktowana jako nieodłączny element tradycji i celebracji – wiele polskich obrzędów do teraz jest bezpośrednio lub pośrednio związanych z piciem napojów wyskokowych. Substancja ta w powszechnym przekonaniu pełniła (i dalej pełni) również rolę swego rodzaju integratora, który pomaga budować i spajać więzi społeczne czy też umożliwia rozładowanie napięć. Konsekwencją takiego podejścia do alkoholu jest nie tylko społeczne przyzwolenie na jego spożywanie, ale także wręcz zachęcanie do jego spożycia. Picie w społeczeństwie polskim uznaje się za stan „bazowy”, dlatego też często spotkać się można z sytuacjami, w których to oczekuje się od osoby niepijącej wytłumaczenia się z powodów swojej abstynencji, a nie na odwrót.
Należy przy tym zaznaczyć, że sama alkoholizacja na przyjęciach czy uroczystościach nie jest sama w sobie niczym złym. Problem tkwi raczej w luźnym podejściu do alkoholu, który często traktuje się nie jako substancję psychoaktywną o dużym potencjale uzależniającym, a jako napój poprawiający humor. Takie postrzeganie tej używki niestety bardzo ułatwia wpadnięcie w sidła choroby alkoholowej, jednocześnie utrudniając wyjście z niej. Przyczynia się ono do tego, że wyjątkowo łatwo jest przeoczyć objawy składające się na coraz to kolejne fazy uzależnienia od alkoholu i wskazujące na rozwój nałogu.
Jak tradycje wpływają na nadmierne spożywanie alkoholu w Polsce?
Mimo, iż może się wydawać, że kultura picia nie może mieć wpływu na wykształcenie się uzależnienia, w praktyce jest jednak zupełnie inaczej. W przypadku, gdy większość osób na imprezach czy uroczystościach spożywa alkohol, osoba może odczuwać presję społeczną napicia się i obawiać się wyalienowania, jeżeli postanowi zachować abstynencję. Nie jest bowiem tajemnicą fakt, iż używka ta chwilowo poprawia humor i zwiększa chęci do rozmowy, ułatwiając tym samym integrację z innymi. Ludziom niepijącym zwykle nieco trudniej odnaleźć się w środowisku, w którym każdy jest pod wpływem napojów wyskokowych. To, w połączeniu z niezrozumieniem, z którym mogą się spotkać ze względu na niepicie, bardzo często skłania ich do sięgnięcia po kieliszek, aby dostosować się do wzorca.
Problematyczny jest również fakt, iż niektórych napojów wyskokowych nie traktuje się jak „prawdziwy alkohol”. Z tego też powodu wiele osób twierdzi, że np. codzienne picie piwa lub wina nie powinno być powodem do zmartwień i że nie ma w tym nic niepokojącego. Należy jednak pamiętać, że nie istnieje coś takiego jak „bezpieczny” napój alkoholowy – nadużywanie każdego z nich może być katastrofalne w skutkach.
Obyczaje a problem alkoholowy w polskim społeczeństwie
Trzeba dodać, że oczywiście samo w sobie przyzwolenie społeczne wobec spożywania alkoholu i wręcz zachęcanie do tego na różnego typu uroczystościach nie doprowadzi do rozwoju choroby alkoholowej. Wystarczy jednak, że dana osoba będzie posiadała pewne predyspozycje genetyczne, będzie żyła w dużym stresie lub też, że była wychowywana w rodzinie, w której na alkoholizm cierpiał jeden z jej członków, aby znacznie zwiększyć ryzyko wpadnięcia w sidła nałogu. Te czynniki zwiększają również prawdopodobieństwo, że z czasem zacznie spożywać napoje wyskokowe nie tylko podczas imprez czy z powodu jakiejś okazji, ale także w samotności, traktując je jako sposób na relaks i chwilowe zapomnienie o problemach.
Warto w tym miejscu rozróżnić także okazjonalne picie alkoholu od rozwiniętego uzależnienia alkoholowego. W pierwszym przypadku mówimy o sporadycznym spożywaniu napojów wyskokowych, w raczej umiarkowanych ilościach oraz przede wszystkim o zdrowym psychicznym stosunku do używki. Substancja ta przez osobę pijącą okazjonalnie nie jest uznawana za remedium na stres czy osobiste problemy, nie byłoby też dla niej dużym wysiłkiem trwałe zaprzestanie picia. Jeśli natomiast alkoholizm jest rozwinięty, osoba, która wpadła w jego sidła, nie wyobraża sobie imprezy, uroczystości czy nawet dnia bez alkoholu. Przejawia również symptomy wskazujące na zbytnią fascynację używką, trudności w radzeniu sobie z problemami bez „pomocy” napojów wyskokowych oraz ignorowanie konsekwencji ich spożywania.
Specyficzna kultura picia w Polsce niesie za sobą jeszcze jeden negatywny skutek. W społeczeństwie panuje bowiem znacznie większe przyzwolenie wobec picia przez mężczyzn niż przez kobiety. Z tego powodu kobiety o wiele częściej spotykają się z ostracyzmem wynikającym z nadużywania alkoholu, co skłania je do jego spożywania w ukryciu. W przypadku mężczyzn sytuacja wygląda odwrotnie. O wiele częściej są oni „zachęcani” do picia, a objawy wskazujące na alkoholizm są zwykle bagatelizowane przez społeczeństwo, co sprawia, że znacznie rzadziej niż kobiety udają się oni po specjalistyczną pomoc.