Aby można było stwierdzić rozwinięcie się nałogu u danej osoby, konieczne jest wystąpienie szeregu symptomów charakterystycznych dla uzależnienia od substancji czy też czynności. Zostały sprecyzowane w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów (ICD) oraz w Klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM). Kryteria w nich opisane są obecnie powszechnie przyjmowanymi zasadami definiowania zaburzeń behawioralnych czy też związanych z nadużywaniem substancji. Wśród nich, objawem wspólnym dla każdego rodzaju zależności, jest upośledzona zdolność panowania nad nałogiem. Wyjaśniamy, kiedy można mówić o utracie kontroli nad czynnością lub substancją uzależniającą i jakie są jej objawy.
Czym jest upośledzenie kontroli nad uzależnieniem?
W celu lepszego zrozumienia istoty utraty kontroli nad uzależnieniem i jej symptomów, warto przywołać jedną z definicji precyzującą pojęcie nałogu. Według klasyfikacji ICD-11, uzależnienie to kompleks zjawisk fizjologiczno-poznawczo-behawioralnych. Wśród nich zażywanie określonej substancji następuje częściej niż inne czynności – również te, które przed wykształceniem się zależności miały dla chorego większą wartość. Stwierdzenie nałogu możliwe jest wówczas, gdy u chorego zaobserwowane zostaną przynajmniej trzy z objawów występujących łącznie i przez dłuższy okres czasu. Jednym z nich jest właśnie upośledzenie kontroli nad uzależnieniem. Przejawia się między innymi ogromną trudnością w unikaniu spożywania narkotyku czy też alkoholu oraz problemem z zakończeniem ich zażycia. Dodatkowo, wysiłki chorego mające na celu samodzielne odstawienie substancji czy próby panowania nad przyjmowaną jej ilością kończą się niepowodzeniem. Aspekt ten często jest powodem ogromnej frustracji osoby zmagającej się z nałogiem, która wraz z jego rozwojem staje się coraz bardziej zniewolona od używki.
Na czym polega utrata kontroli nad uzależnieniem?
O całkowitej utracie kontroli nad uzależnieniem można mówić wtedy, gdy człowiek nie jest w stanie zaprzestać jej używania. Paradoksalnie w osobie budzi się wówczas przekonanie, że w pełni panuje nad nałogiem. Wszelkie niepokojące objawy, nawet te zauważalne gołym okiem, są przez nią bagatelizowane, zaś próba zwrócenia uwagi na problem przez otoczenie często wywołuje gniew czy agresję. Z tego względu uzależnienie określa się mianem choroby zaprzeczeń – osoba zmagająca się z nałogiem stale podtrzymuje, że w każdej chwili może przestać przyjmować daną substancję, jednak w rzeczywistości jest to złudne przekonanie.
Warto zaznaczyć, że utrata kontroli nad nałogiem nie następuje od razu. Uzależnienie jest chorobą przewlekłą, która rozwija się wraz z upływem czasu. Na początku spożywania alkoholu, narkotyków czy leków nie występują zmiany w sposobie myślenia na temat używki – jesteśmy wówczas w stanie racjonalnie oceniać sytuację i wyciągać wnioski, a dodatkowo potrafimy zrealizować decyzje z nich wynikające. Dopiero po dłuższym, regularnym okresie zażywania substancji dochodzi do rozregulowania układu nerwowego, przez co stopniowo nasz osąd co do używki przestaje być obiektywny. Z jednej strony człowiek taki doznaje przyjemnych wrażeń, zaś z drugiej traci zdolność do realistycznej oceny swojego stanu, dlatego też kontrola nad uzależnieniem z czasem całkowicie zanika.
Jakie są objawy utraty kontroli w uzależnieniu?
Nałóg w pierwszych fazach rozwoju może być niemal niezauważalny, z czasem jednak zaczynają pojawiać się objawy, których pod żadnym pozorem nie należy bagatelizować. Symptomem jest między innymi szukanie okazji do zażycia środka odurzającego, odczuwanie silnego przymusu sięgnięcia po używkę czy też przyjmowanie coraz większych dawek w związku ze wzrostem tolerancji. Stopniowo zaniedbywane zostają wszelkie obowiązki, chory również zaczyna spożywać substancje psychoaktywne czy alkohol w samotności, a czasami również w pracy. Wówczas, mimo nieustannie składanych obietnic rzucenia używki, osoba uzależniona nie jest w stanie ich dotrzymać. Konieczne jest leczenie w specjalistycznym ośrodku, który zajmuje się niesieniem pomocy ludziom zmagającym się z nałogiem.
Warto podkreślić, że w uzależnienie wpisane są również nawroty, czyli powrót do zażywania substancji po przebytej terapii. Nie należy traktować ich jednak jako porażkę czy stwierdzać, że leczenie nie było skuteczne, jednak w przypadku wystąpienia niepokojących sygnałów niezwykle istotne jest jak najszybsze zgłoszenie się po pomoc. Najbardziej skuteczną metodą leczenia okazuje się wówczas terapia nawrotów.
Należy pamiętać, że niemożliwym jest powrót do kontrolowanego zażywania używki będącej przedmiotem nałogu, a jedyne skuteczne rozwiązanie stanowi całkowita abstynencja. Jeżeli więc zmagasz się z uzależnieniem, udaj się po pomoc do specjalistycznego ośrodka – ułatwi Ci to powrót do trzeźwego, normalnego życia.