Mechanizm iluzji i zaprzeczeń. Uzależnienie, gdy czarne jest białe...

Osoba dotknięta uzależnieniem wierzy, że to co myśli, mówi i wyobraża sobie, że wytwarza zmiany w realnym świecie. Jest to przykład myślenia życzeniowego, utopia, którą uzależniony zastawia sam na siebie, by móc kontynuować życie z alkoholem, środkami psychoaktywnymi czy też kompulsywnym zachowaniem bez poczucia zagrożenia i winy. Osoby uzależnione nie zdają sobie sprawy z tego, że wpadły w sidła nałogu, że krzywdzą siebie i bliskich, wmawiając samym sobie oraz swojemu otoczeniu, że nie mają problemu z alkoholem, hazardem czy narkotykami. Zawsze znajdą jakieś wytłumaczenie że tego typu problemy ich nie dotyczą. Jest to dosyć schematyczne zachowanie, nazywane w psychologii mechanizmem iluzji i zaprzeczeń. Najczęściej wysuwany przez osobę uzależnioną argument stanowi przeświadczenie, że w każdej chwili może zrezygnować ze swojej obsesji i przestać pić alkohol lub zażywać narkotyki. Osoba uzależniona poprzez mechanizm iluzji i zaprzeczeń potrafi wytłumaczyć się z każdej chwili słabości oraz uważa, że utrzymuje swój problem i swoje życie pod kontrolą.

Mechanizm iluzji i zaprzeczeń rozwija się u osoby uzależnionej, tuż obok mechanizmu nałogowej regulacji uczuć i mechanizmu rozpraszania Ja, mechanizm iluzji i zaprzeczania może u alkoholika, narkomana czy hazardzisty przybierać naprawdę niewiarygodne rozmiary. Mechanizm iluzji i zaprzeczania sprawia, że osoba uzależniona nie zdaje sobie sprawy ze swojego problematycznego używania alkoholu, narkotyków, leków. Ponadto – zdaje się nie dostrzegać szkodliwych konsekwencji picia czy ćpania, jakich doświadcza. Uzależniony często zaprzecza oczywistym faktom na temat swojego życia, przeinacza sytuacje, które miały miejsce i usilnie próbuje przekonać swoich najbliższych, że sugerowanie mu leczenia odwykowego jest absurdalne.

Zastanawiający jest również aspekt, czy uzależniony kłamie z premedytacją, czy może naprawdę wierzy w to, co mówi o swoim problemie i jego genezie. Niestety, uzależnienie to potwornie podstępna choroba właśnie dlatego, że osoba uzależniona w największej mierze okłamuje sama siebie. Dzieje się tak gdyż, osoba dotknięta uzależnieniem jest przeświadczona o słuszności swoich przekonań, a jej umysł odrzuca wszystkie fakty, które mogłyby świadczyć na ich niekorzyść. Niezależnie od tego czy problematyką jest alkohol, narkotyki, leki czy też hazard, mechanizm iluzji i zaprzeczeń działa w ten sam sposób na osobę uzależnioną, po prostu zamienia realny obraz postrzegania, na iluzję idealności własnej osoby.

Mechanizm iluzji i zaprzeczania sprawia bowiem, że uzależniony naprawdę wierzy w to, co mówi – nawet, jeśli jest to absurdalne i nie do przyjęcia przez jego otoczenie. Wraz z rozwojem uzależnienia, mechanizm iluzji i zaprzeczania również rozbudowuje się i zaczyna zupełnie przysłaniać rzeczywistość osobie uzależnionej. Zaczyna myśleć w sposób magiczny i życzeniowy, a jakiekolwiek racjonalne argumenty dotyczące nadużywania przez nią środków odurzających nie są w stanie przebić się przez system, jaki zdążyła wokół siebie zbudować.

Mechanizmy obronne stosowane przez osoby uzależnione

Mechanizm iluzji i zaprzeczania powoduje zaburzenie procesów myślowych u osoby uzależnionej przejawiających się specyficznymi schematami zachowania, a także przekonaniami. Alkoholik wierzy w to, że w każdej chwili może odstawić alkohol, hazardzista wierzy że się odegra i przestanie grać, a jeżeli tego nie robi - znajduje odpowiednią wymówkę. Okłamuje nie tylko wszystkich wokół, a przede wszystkim siebie samego. Realne określenie problemu jest niezwykle utrudnione. Istnieją pewne powtarzające się elementy, które tworzą mechanizm iluzji i zaprzeczeń, takie jak:

Zaprzeczanie

Postrzeganie świata osoby uzależnionej jest zaburzone. Pomimo tego, że inni jasno widzą problem, uzależniony jest przekonany, że jego choroba nie istnieje. Co więcej, będzie zaprzeczać wszystkim zarzutom. Nie mam żadnego problemu, mogę przestać kiedy tylko będę chciał.

Minimalizowanie

Nadużywanie alkoholu i środków psychoaktywnych niesie ze sobą różne konsekwencje, które są bagatelizowane przez osobę uzależnioną. Kłamstwa dotyczą także ilości wypijanego alkoholu, czy też kwoty przegranej w kasynie. Nic takiego się nie stało, wypiłem tylko jedno piwko, przegrałem tylko tysiąc złotych.

Racjonalizowanie

Racjonalizowanie to nic innego jak szukanie usprawiedliwień i wymówek, żeby móc się napić. Ciężki dzień w pracy, podwyżka, trudny okres - wymówka się zawsze znajdzie.

Odwracanie uwagi

Notoryczne komentarze na temat problemu z alkoholem, narkotykami czy też grami hazardowymi, ze strony bliskich stają się uciążliwe dla osoby uzależnionej, zwłaszcza że uzależniony w swoim mniemaniu nie ma żadnego problemu. Dlatego na różne sposoby próbuje odwrócić uwagę od własnego nałogu. A nasz sąsiad to tak się upił, że spał w rowie, dzisiaj pod sklepem wydarzyła się sytuacja...

Obwinianie

Bardzo charakterystycznym mechanizmem obronnym jest obwinianie innych za swoje problemy. Gdybyś był lepszy, to nie musiałbym..., Tak mnie denerwujesz, że muszę...

Fantazjowanie

Jednym z mechanizmów jest także kreowanie we własnej głowie nierealnych planów i wyobrażeń. Pomimo nierzadko katastrofalnych konsekwencji, takich jak bankructwo czy rozpad rodziny, uzależniony uważa, że wszystko będzie dobrze. Od jutra nie będę i wszystko naprawię...

Koloryzowanie

We wspomnieniach osób uzależnionych pojawiają się tylko dobre chwile związane z problemem, które pomijają negatywne wydarzenia i ich skutki. Doskonale się bawiłem (pomimo spowodowania wypadku drogowego pod wpływem), Oj ile tego dnia pieniędzy wygrałem (pomimo przegrania wszystkiego z kretesem).

Jaką rolę w uzależnieniu pełni mechanizm iluzji i zaprzeczeń?

Mechanizm iluzji i zaprzeczania jest mechanizmem obronnym, który chroni osobę uzależnioną przed przykrymi konsekwencjami nadużywania alkoholu i środków odurzających. Dzięki racjonalizowaniu, minimalizowaniu czy koloryzowaniu wspomnień, uzależniony może w swoim mniemaniu nadal pić, bo przecież nie dzieje się nic złego. Przede wszystkim bowiem, mechanizm iluzji i zaprzeczania sprawia, że osoba uzależniona nie jest w stanie dostrzec swojej rozwijającej się choroby. W kolejnych etapach, mechanizm pomaga jej ukryć swoje uzależnienie przed otoczeniem i najbliższymi. Gdy picie czy zażywanie narkotyków, które początkowo wiązało się z odczuwaniem przyjemności, staje się destruktywne, osoba uzależniona ma dwa wyjścia – zrezygnować z jego spożywania lub zrezygnować z przykrej i bardzo bolesnej rzeczywistości. W przeważającej liczbie przypadków osoba uzależniona wybiera tą drugą opcję, tracąc powoli kontakt z rzeczywistością i popadając w coraz głębsze uzależnienie.

Czy można poprzez psychoterapię leczyć mechanizm iluzji i zaprzeczeń?

Gdyby osoba uzależniona miałaby zostać w jednej chwili pozbawiona całego systemu iluzji i zaprzeczeń, które do tej pory stosowała, byłaby to dla niej sytuacja niewyobrażalnie bolesna. Mechanizm ten chroni poczucie własnej wartości i godności osobistej, minimalizuje również poczucie wstydu i poniżenia, które wynika bezpośrednio z konsekwencji nadużywania alkoholu i środków psychoaktywnych. Dlatego też mechanizm iluzji i zaprzeczania jest systematycznie i z rozwagą rozkładany na części pierwsze w procesie psychoterapii - psychoterapia uzależnień. Należy pamiętać, że osoba uzależniona nie jest w stanie dokonać tego sama. W pewnym momencie swojej choroby nie może już bowiem liczyć na swój zdrowy rozsądek, ponieważ doświadcza coraz większych zniekształceń poznawczych, a jej myślenie i spostrzeganie jest poważnie zaburzone.

Najlepszym wyjściem jest kompleksowe leczenie uzależnień, podczas terapii osoba uzależniona nabiera świadomości o swoim problemie. Poznaje wszystkie mechanizmy, dowiaduje się dlaczego zachowuje się i myśli w ten sposób. Terapia uzależnień daje szansę na satysfakcjonujące życie.